Αν και ο όρος «Ψυχοπαθητική Προσωπικότητα» δεν είναι επίσημη διάγνωση ψυχικής υγείας, χρησιμοποιείται συχνά σε κλινικά και νομικά πλαίσια. Πολλά από τα χαρακτηριστικά της Ψυχοπαθητικής Προσωπικότητας αλληλοεπικαλύπτονται με συμπτώματα της Αντικοινωνικής διαταραχής προσωπικότητας. Τα ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά περιλαμβάνουν αντικοινωνικές συμπεριφορές, ανεντιμότητα, χειριστικότητα, εκμετάλλευση των άλλων, αμετανοησία, έλλειψη ενσυναίσθησης.

Επίσης, αδιαφορία για τους άλλους, ναρκισσισμό, επιφανειακή γοητεία, παρορμητικότητα, αναλγησία, έλλειψη ενοχής. Η εγκληματικότητα, η ανηθικότητα και η ανευθυνότητα είναι επίσης κοινά χαρακτηριστικά των ψυχοπαθητικών ατόμων. Ωστόσο, κάποιος μπορεί να έχει κάποια ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά χωρίς απαραίτητα να είναι Ψυχοπαθητική Προσωπικότητα. Ψυχοπαθητικός θεωρείται ένα άτομο με ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά που παρουσιάζει επίσης αντικοινωνική συμπεριφορά.

Ενδείξεις ψυχοπαθητικής προσωπικότητας

Γοητεία

Οι ψυχοπαθητικοί συχνά είναι πολύ συμπαθητικοί/γοητευτικοί. Από τα πιο αφοπλιστικά χαρακτηριστικά των ψυχοπαθητικών είναι η ικανότητά τους να κρύβουν τον πραγματικό τους εαυτό για να φαίνονται όσο το δυνατόν πιο συμπαθείς. Θα επιλέξουν θέματα που είναι σημαντικά για μας, θα δείξουν κατανόηση, μερικές φορές με ενθουσιασμό ή «συναίσθημα» για να ενισχύσουν τα λόγια τους. Συνήθως είναι καλοί συνομιλητές και μοιράζονται ιστορίες που τους κάνουν να φαίνονται καλοί. Μπορεί επίσης να είναι αστείοι και χαρισματικοί. Χρησιμοποιούν τις ικανότητές τους στην αφήγηση για να τραβήξουν τους άλλους κοντά τους. Οι ιστορίες τους μπορεί να είναι ενδιαφέρουσες, αλλά όχι απαραίτητα αληθινές.

Ανάγκη για διέγερση

Οι ψυχοπαθητικοί αντιμετωπίζουν χρόνια πλήξη σε όλες τις πτυχές της ζωής τους και αγαπούν τη διέγερση. Μια υπόθεση είναι ότι έχουν πιο  χαμηλό επίπεδο ενεργητικότητας σε σχέση με άλλους ανθρώπους (υποδιέγερση) και το νευρικό τους σύστημα είναι έτσι σχεδιασμένο που έχουν την ανάγκη να κάνουν συναρπαστικά πράγματα για να νιώθουν εντάξει και να φτάσουν σε φυσιολογικά επίπεδα διέγερσης. Έτσι, τους αρέσει να είναι σε συνεχή δράση και συχνά θέλουν να ζουν στη «γρήγορη λωρίδα». Πολύ συχνά, η ανάγκη τους για διέγερση συνεπάγεται παραβίαση κανόνων. Μπορεί να απολαμβάνουν την έξαψη του να «την γλυτώνουν» από κάτι ή να τους αρέσει το γεγονός ότι θα μπορούσαν να «τους πιάσουν» ανά πάσα στιγμή. Κατά συνέπεια, συχνά δυσκολεύονται να ασχολούνται με βαρετές ή επαναλαμβανόμενες εργασίες και δεν ανέχονται τη ρουτίνα.

Πολλά ψέματα, εξαπάτηση και χειραγώγηση

Οι ψυχοπαθητικοί συνήθως χρησιμοποιούν την εξαπάτηση και τη χειραγώγηση για να κερδίσουν κάτι από κάποιον άλλο, π.χ. να πάρουν προαγωγή στη δουλειά, να φτιάξουν μια σχέση ή να χειριστούν έναν ερωτικό σύντροφο. Λένε ψέματα για να δείχνουν καλοί, για να ξεφεύγουν από τα προβλήματα και για να καλύψουν τα προηγούμενα ψέματά τους. Κάποιες φορές δυσκολεύονται να κρατήσουν τις ιστορίες τους αμετάβλητες καθώς ξεχνούν τι έχουν πει. Εάν αμφισβητηθούν από κάποιον, απλώς αλλάζουν ξανά την ιστορία τους ή επεξεργάζονται ξανά τα γεγονότα για να ταιριάξουν στην κατάσταση.

Μεγαλιώδης αίσθηση αυτοαξίας

Οι ψυχοπαθητικοί θεωρούν ότι είναι ανώτεροι από τους ανθρώπους γύρω τους, ότι δικαιούνται να ζουν σύμφωνα με τους δικούς τους κανόνες και πιστεύουν ότι οι νόμοι δεν ισχύουν για αυτούς. Αυτό μπορεί να εξηγεί το γιατί δεν ανησυχούν για τις αρνητικές επιπτώσεις των πράξεών τους. Στο χώρο εργασίας, δεν ενδιαφέρονται για την ομάδα και είναι απρόθυμοι να πάρουν συμβουλές από τους άλλους παρά μόνο αν τους βοηθά άμεσα να πετύχουν τους σκοπούς τους. Κρύβουν τα αληθινά τους κίνητρα και προβάλλουν προσεκτικά διαμορφωμένα προσωπεία για να εκμεταλλευτούν τις ανάγκες, τις προσδοκίες και την αφέλεια των ατόμων που τους είναι χρήσιμα.

Χειριστικότητα

Οι ψυχοπαθητικοί είναι πολύ καλοί στο να καταφέρνουν τους άλλους να κάνουν αυτό που θέλουν. Μπορεί να εκμεταλλεύονται την ενοχή ενός ατόμου για να τον βάλουν να κάνει τη δική τους δουλειά.

Έλλειψη τύψεων

Οι ψυχοπαθητικοί δεν ενδιαφέρονται για το πώς η συμπεριφορά τους επηρεάζει τους άλλους ανθρώπους. Μπορεί να ξεχάσουν κάτι που πληγώνει κάποιον ή μπορεί να επιμείνουν ότι οι άλλοι αντιδρούν υπερβολικά όταν πληγώνονται τα συναισθήματά τους. Τελικά, δεν αισθάνονται καμία ενοχή για την πρόκληση πόνου στους ανθρώπους. Στην πραγματικότητα, συχνά εκλογικεύουν τη συμπεριφορά τους και κατηγορούν άλλους ανθρώπους.

Ρηχό συναίσθημα

Οι ψυχοπαθητικοί δεν δείχνουν πολλά συναισθήματα -τουλάχιστον όχι αυθεντικά. Μπορεί τον περισσότερο καιρό να φαίνονται ψυχροί και απαθείς αλλά όταν τους εξυπηρετεί, μπορεί να έχουν μια δραματική εκδήλωση συναισθημάτων, τα οποία είναι συνήθως βραχύβια και αρκετά ρηχά. Για παράδειγμα, μπορεί να εκδηλώσουν θυμό αν μπορούν να εκφοβίσουν κάποιον ή μπορεί να δείξουν θλίψη για να χειραγωγήσουν κάποιον. Αλλά δεν βιώνουν πραγματικά αυτά τα συναισθήματα.

Ενσυναίσθηση κατά βούληση

Οι ψυχοπαθητικοί δυσκολεύονται να κατανοήσουν τα συναισθήματα τα δικά τους ή των άλλων. Είναι εντελώς αδιάφοροι για τους ανθρώπους που υποφέρουν -ακόμα και όταν πρόκειται για στενό φίλο ή μέλος της οικογένειας. Αν και συνήθως τους λείπει η ενσυναίσθηση (να καταλαβαίνεις πώς μπορεί να αισθάνεται κάποιος άλλος), μπορούν να την ενεργοποιήσουν οικειοθελώς για να αποπλανήσουν, να γοητεύσουν και να χειραγωγήσουν κάποιον.

Παρασιτικός τρόπος ζωής

Οι ψυχοπαθητικοί μπορεί να έχουν σπαρακτικές ιστορίες σχετικά με το γιατί δεν μπορούν να κερδίσουν χρήματα ή μπορεί συχνά να αναφέρουν ότι πέφτουν θύματα των άλλων. Στη συνέχεια, εκμεταλλεύονται την καλοσύνη των ανθρώπων και βασίζονται σ’ αυτούς οικονομικά. Χρησιμοποιούν τους άλλους για να πάρουν ό,τι μπορούν, χωρίς να να ενδαιφέρονται πώς μπορεί να αισθάνεται ο άλλος.

Οξυθυμία

Ο ψυχοπαθητικός εκφράζει υπερβολικό θυμό ανεξάρτητα με ποιον είναι ή τι κάνει. Όσον αφορά την ενδοοικογενειακή βία, βλέπουμε σωματική ή λεκτική επιθετικότητα ξανά και ξανά. Εκτός σχέσης, ο ψυχοπαθητικός μπορεί να κάνει επιθετική οδήγηση ή να μπαίνει συνεχώς σε καυγάδες. Πολλές φορές είναι δύσκολο να παρατηρήσεις αυτό το σημάδι καθώς η γοητεία του συνήθως καλύπτει τις τάσεις θυμού του. Μπορεί να γίνει κακός, αλλά μόνο αν τον αμφισβητήσουν ή κάποιος τον εμποδίσει να πετύχει το στόχο του. Διαφορετικά, είναι όλο γοητεία.

Δυσκολία στον έλεγχο της συμπεριφοράς

Οι ψυχοπαθητικοί δυσκολεύονται ν’ ακολουθήσουν κανόνες, νόμους και πολιτικές. Ακόμα κι αν ξεκινήσουν με σκοπό ν’ ακολουθήσουν τους κανόνες, συνήθως δεν τους τηρούν για πολύ.

Ασύδοτη σεξουαλική συμπεριφορά

Το σεξ για τον ψυχοπαθητικό δεν έχει να κάνει με το άλλο άτομο, αλλά περισσότερο με παιχνίδι εξουσίας ή με το να «χαϊδέψει» το δικό του εγώ. Δεν τον ενδιαφέρει η δέσμευση ούτε νοιάζεται για τους ανθρώπους γύρω του, οπότε είναι πιθανό να απατήσει τον/την σύντροφό του. Μπορεί να κάνει σεξ με αγνώστους χωρίς προστασία. Ή μπορεί να χρησιμοποιήσει το σεξ ως μέσο για να πάρει αυτό που θέλει. Το σεξ γι’ αυτόν δεν είναι μια συναισθηματική πράξη.

Πρώιμα προβλήματα συμπεριφοράς

Οι περισσότεροι ψυχοπαθητικοί παρουσιάζουν προβλήματα συμπεριφοράς σε νεαρή ηλικία. Μπορεί να εξαπατήσουν, να κάνουν κοπάνα απ’ το σχολείο, βανδαλισμούς, κατάχρηση ουσιών ή να γίνουν βίαιοι. Οι κακές συμπεριφορές τους τείνουν να κλιμακώνονται με την πάροδο του χρόνου και είναι πιο σοβαρές από τις κακές συμπεριφορές των συνομηλίκων τους.

Έλλειψη ρεαλιστικών, μακροπρόθεσμων στόχων

Ο ψυχοπαθητικός πιστεύει ότι πρέπει να ζει τη στιγμή αντί να σχεδιάζει για το μέλλον. Έχει αδυναμία να θεμελιώσει τη ζωή του στην πραγματικότητα. Οι στόχοι του συχνά είναι μη ρεαλιστικοί και άσχετοι με το πλαίσιο στο οποίο ζει. Για παράδειγμα, μπορεί να θέλει να γίνει πλούσιος ή διάσημος αλλά πολύ συχνά, δεν έχει ιδέα για το πώς να πραγματοποιήσει αυτούς τους στόχους. Αντίθετα, επιμένει ότι με κάποιο τρόπο θα πάρει αυτό που θέλει χωρίς να καταβάλει προσπάθεια για να φτάσει εκεί.

Παρορμητικότητα

Οι ψυχοπαθητικοί ανταποκρίνονται στα πράγματα σύμφωνα με το πως αισθάνονται. Δεν αφιερώνουν χρόνο να σκεφτούν τους πιθανούς κινδύνους και τα οφέλη των επιλογών τους. Αντίθετα, θέλουν άμεση ικανοποίηση. Έτσι μπορεί να εγκαταλείψουν μια δουλειά, να τερματίσουν μια σχέση, να μετακομίσουν σε μια νέα πόλη ή να αγοράσουν ένα νέο αυτοκίνητο από ένα καπρίτσιο.

Ανευθυνότητα

Οι υποσχέσεις δεν σημαίνουν τίποτα για τους ψυχοπαθητικούς. Είτε υπόσχονται να αποπληρώσουν ένα δάνειο είτε να υπογράψουν ένα συμβόλαιο, δεν είναι αξιόπιστοι. Μπορεί να παραλείψουν τις πληρωμές για τη διατροφή των παιδιών, να δημιουργήσουν μεγάλα χρέη ή να ξεχάσουν υποχρεώσεις και δεσμεύσεις. Οι ψυχοπαθητικοί δεν αναλαμβάνουν την ευθύνη για τα προβλήματα στη ζωή τους. Αντιμετωπίζουν τα προβλήματά τους σαν να φταίει πάντα κάποιος άλλος. Συχνά παίζουν το ρόλο του θύματος και τους αρέσει να μοιράζονται ιστορίες για το πώς τους έχουν εκμεταλλευτεί οι άλλοι.

Πολλές συζυγικές σχέσεις

Οι ψυχοπαθητικοί μπορεί να παντρευτούν επειδή τους εξυπηρετεί σε κάτι. Για παράδειγμα, μπορεί να θέλουν να ξοδέψουν το εισόδημα του συντρόφου ή να μοιραστούν το χρέος τους με κάποιον άλλο. Όμως η συμπεριφορά τους συχνά οδηγεί σε διαζύγια καθώς οι σύντροφοί τους τελικά τους βλέπουν πιο καθαρά.

Ποικιλομορφία παραβατικής συμπεριφοράς

Η παραβατικότητά τους δεν είναι αποτέλεσμα δυσμενών κοινωνικών συνθηκών αλλά περισσότερο μιας δομής χαρακτήρα που λειτουργεί χωρίς αναφορά στους κανονισμούς και τους νόμους της κοινωνίας. Οι ψυχοπαθητικοί τείνουν να βλέπουν τους κανόνες ως συστάσεις και τους νόμους ως περιορισμούς που τους εμποδίζουν. Οι παραβατικές συμπεριφορές τους μπορεί να ποικίλουν αρκετά. Παραβάσεις οδήγησης, οικονομικές παραβιάσεις και πράξεις βίας είναι μερικά μόνο παραδείγματα των αδικημάτων που μπορεί να διαπράξουν. Φυσικά, δεν μπαίνουν όλοι στη φυλακή. Μερικοί μπορεί να λειτουργούν κάτω από σκιώδεις επιχειρήσεις ή να επιδίδονται σε ανήθικες πρακτικές που δεν οδηγούν σε σύλληψη.

Μη προβλέψιμοι

Είναι επιπόλαιοι στις σχέσεις και στις απόψεις τους. Μπορεί να δείξουν μια τελείως διαφορετική προσωπικότητά ανάλογα με την κατάσταση. Μπορεί να αλλάξουν φαινομενικά το ποιοί είναι και τι θέλουν, ανάλογα με το πόσο πιστεύουν ότι αυτό το συγκεκριμένο προσωπείο θα τους ωφελήσει εκείνη τη στιγμή. Έτσι μπορεί να δούμε μια δραματική αλλαγή από φιλικό συνεργάτη σε ψυχρό, απαθή άγνωστο.

Ψυχοπαθητικότητα, Κοινωνιοπάθεια, Αντικοινωνική διαταραχή και Ναρκισσιστική διαταραχή - Συγκριτικά χαρακτηριστικά

Παρόλο που και βιολογικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες παίζουν ρόλο στην ανάπτυξη αυτών των ψυχοπαθολογιών, οι ερευνητές ψυχολογίας θεωρούν γενικά ότι η ψυχοπαθητικότητα είναι κατά κύριο λόγο γενετική ή κληρονομική κατάσταση που σχετίζεται ιδιαίτερα με την ελλιπή ανάπτυξη τμημάτων του εγκεφάλου τα οποία είναι υπεύθυνα για τη συναισθηματική ρύθμιση και τον έλεγχο των παρορμήσεων.

Αντίθετα, οι πιο σημαντικές αιτίες της κοινωνιοπάθειας, θεωρούνται ότι είναι περιβαλλοντολογικές: κατά κύριο λόγο, σωματική ή συναισθηματική κακοποίηση ή σοβαρό τραύμα που βιώθηκε κατά την παιδική ηλικία. Με άλλα λόγια, θεωρείται ότι οι ψυχοπαθητικοί γεννιούνται ενώ οι κοινωνιοπαθείς γίνονται.

Οι κοινωνιοπαθείς, γενικά, τείνουν να είναι πιο παρορμητικοί και ασταθείς στη συμπεριφορά τους από ψυχοπαθητικούς. Όταν εμπλέκονται σε εγκληματική συμπεριφορά, μπορεί να το κάνουν με παρορμητικό και αρκετά απρογραμμάτιστο τρόπο, χωρίς να λαμβάνουν ιδιαίτερα υπόψη τους κινδύνους ή τις συνέπειες των πράξεών τους. Μπορεί να ταράζονται και να θυμώνουν εύκολα, καταλήγοντας μερικές φορές σε βίαια ξεσπάσματα. Αυτού του είδους οι συμπεριφορές αυξάνουν τις πιθανότητες σύλληψής τους. Αν και αντιμετωπίζουν κι αυτοί  δυσκολίες στη δημιουργία στενών δεσμών με τους άλλους, ορισμένοι κοινωνιοπαθείς μπορεί να είναι σε θέση να δημιουργήσουν δεσμό με μια ομάδα ή ένα άτομο που είναι ομοϊδεάτες. Σε αντίθεση με τους ψυχοπαθητικούς, οι περισσότεροι κοινωνιοπαθείς δεν μένουν για πολύ καιρό σε μια δουλειά ούτε έχουν «φυσικολογική» οικογενειακή ζωή. Η ψυχοπαθητικότητα, η κοινωνιοπάθεια  και η Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας (ΑΔΠ / APD) γενικά, έχουν κοινά χαρακτηριστικά με τη Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας (ΝΔΠ / NPD).

Όπως τα άτομα με ΑΔΠ, τα ναρκισσιστικά άτομα γενικά στερούνται ενσυναίσθησης και τείνουν να έχουν πολύ μεγάλη ιδέα (μη ρεαλιστική ) για τον εαυτό τους. Όπως και οι ψυχοπαθητικοί, οι ναρκισσιστές έχουν την τάση  να δημιουργούν ρηχές σχέσεις, να εκμεταλλεύονται και να χειραγωγούν τους άλλους και να είναι ευγενικοί και γοητευτικοί εκ πρώτης όψεως.

Ωστόσο, σε αντίθεση με πολλά άτομα που έχουν ΑΔΠ, οι ναρκισσιστές δεν είναι γενικά παρορμητικοί, επιθετικοί ή απατεώνες. Ούτε έχει παρατηρηθεί να εκδηλώνουν κάποια χαρακτηριστική διαταραχή συμπεριφοράς κατά την παιδική ηλικία ή εγκληματική συμπεριφορά στην ενήλικη ζωή. Επίσης, οι ναρκισσιστές εκδηλώνουν μια επιτακτική ανάγκη για τον θαυμασμό, την εκτίμηση ή τον φθόνο των άλλων, χαρακτηριστικό που δεν παρουσιάζουν τα άτομα με ΑΔΠ.

Οι ψυχοπαθητικοί, γενικά, δυσκολεύονται να δημιουργήσουν πραγματικούς συναισθηματικούς δεσμούς με τους άλλους. Αντ’ αυτού, δημιουργούν «ψεύτικες», ρηχές σχέσεις που μπορούν να τις χειραγωγήσουν προς όφελός τους. Βλέπουν τους ανθρώπους ως πιόνια που χρησιμοποιούν για να προωθήσουν τους στόχους τους. Σπάνια αισθάνονται ενοχές για οποιαδήποτε συμπεριφορά τους, όσο κι αν πληγώνουν τους άλλους. Μπορεί συχνά να φαίνονται στους άλλους γοητευτικοί και έμπιστοι, με σταθερές, κανονικές δουλειές. Μερικοί μάλιστα έχουν οικογένειες και σχέσεις αγάπης (φαινομενικά) με έναν σύντροφο. Αν και συνήθως έχουν πάρει καλή μόρφωση, μπορεί επίσης να έχουν μάθει πολλά από μόνοι τους. Όταν ένας ψυχοπαθητικός εμπλακεί σε εγκληματική συμπεριφορά, συνήθως  το κάνει με τρόπο που ελαχιστοποιεί το ρίσκο για τον εαυτό του. Θα σχεδιάσει προσεκτικά την εγκληματική δραστηριότητα για να διασφαλίσει ότι δεν θα συλληφθεί, έχοντας προετοιμάσει σχέδια έκτακτης ανάγκης για κάθε πιθανότητα.

Όροι και Προϋποθέσεις Αναδημοσίευσης Περιεχομένου

Συγγραφέας άρθρου: Παναγιώτα Δ. Κυπραίου MSc Ψυχολογία Υγείας, MBPsS - Σωματική & Gestalt Ψυχοθεραπεύτρια (ECP) - Επόπτρια Σωματικής Ψυχοθεραπείας - Συντονίστρια Σχολών Γονέων https://www.psychotherapeia.net.gr

Πηγές

Bussing, K. (2021). 13 Signs You’re Dealing with a Psychopath. Reader’s Digest. https://www.rd.com/list/signs-of-a-psychopath/

Verywell Mind. (2021). Could Someone I Know Be a Psychopath? https://www.verywellmind.com/what-is-a-psychopath-5025217

Duignan, B. (2021). What’s the Difference Between a Psychopath and a Sociopath? And How Do Both Differ from Narcissists?. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/story/whats-the-difference-between-a-psychopath-and-a-sociopath-and-how-do-both-differ-from-narcissists

Haley, L. D. (2021). Psychopathy vs Sociopathy. Mental Health America of Eastern Missouri. https://www.mha-em.org/im-looking-for/mental-health-knowledge-base/conditions/127-psychopathy-vs-sociopathy