Η Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας (ΝΔΠ) χαρακτηρίζεται από ένα διάχυτο μοτίβο μεγαλείου (στην φαντασία ή στη συμπεριφορά), την ανάγκη για θαυμασμό και την έλλειψη ενσυναίσθησης.

Διαγνωστικά κριτήρια της ΝΔΠ

Προκειμένου να διαγνωστεί ναρκισσιστική διαταραχή σε ένα άτομο, χρειάζεται να ισχύουν τουλάχιστον πέντε από τα εξής κριτήρια:

• Έχει μια μεγαλειώδη αίσθηση για τη σημαντικότητα του εαυτού του (π.χ., υπερβάλλει τα επιτεύγματα και τα ταλέντα του, προσδοκά να αναγνωρίζεται ως ανώτερος χωρίς ανάλογα επιτεύγματα).
• Είναι απασχολημένος με φαντασιώσεις απεριόριστης επιτυχίας, δύναμης, λάμψης, ομορφιάς, ή ιδανικής αγάπης.
• Πιστεύει ότι είναι «ιδιαίτερος» και μοναδικός και μπορεί να τον καταλάβουν ή να σχετιστεί μόνο με άλλα «ιδιαίτερα» ή υψηλού επιπέδου άτομα ή φορείς.
• Απαιτεί υπερβολικό θαυμασμό.
• Έχει παράλογες απαιτήσεις για ιδιαίτερα ευνοϊκή μεταχείριση ή αυτόματη συμμόρφωση με τις προσδοκίες του.
• Εκμεταλλεύεται τους άλλους για να επιτύχει τους δικούς του σκοπούς.
• Του λείπει η ενσυναίσθηση: είναι απρόθυμος να αναγνωρίσει ή να ταυτοποιήσει τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων.
• Συχνά ζηλεύει τους άλλους ή πιστεύει ότι οι άλλοι τον ζηλεύουν.
• Δείχνει αλαζονικός, με υπεροπτική συμπεριφορά ή στάση.

Όπως όλες οι διαταραχές προσωπικότητας, η Ναρκισσιστική διαταραχή είναι ένα βαθιά ριζωμένο, χρόνιο μοντέλο συμπεριφοράς που εκδηλώνεται ως μια άκαμπτη αντίδραση σε ένα ευρύ φάσμα προσωπικών και κοινωνικών καταστάσεων. Αυτή η συμπεριφορά αντιπροσωπεύει μια ακραία ή σημαντική απόκλιση από τον τρόπο με τον οποίο σχετίζεται με τους άλλους ο μέσος άνθρωπος, σε ένα δεδομένο πολιτισμικό πλαίσιο. Συνήθως έχει μια μονιμότητα και προκαλεί υποκειμενική δυσφορία και προβλήματα στην κοινωνική επίδοση.

Η διαταραχή συνήθως είναι εμφανής στην εφηβεία ή στην πρώιμη ενήλικη ζωή, όταν έχουν εδραιωθεί τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας.

Κοινωνικές δεξιότητες που λείπουν στα άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή

• Ταπεινότητα, σεμνότητα
• Συνεργασία και ανιδιοτέλεια
• Καλοσύνη-ευγένεια
• Αυθεντικότητα

Κοινωνική επίδοση

Οι διαπροσωπικές σχέσεις των ατόμων με ναρκισσιστική διαταραχή της προσωπικότητας είναι συνήθως διαταραγμένες λόγω των αξιώσεών τους για ιδιαίτερη μεταχείριση, της ανάγκης για θαυμασμό και της αναλγησίας τους. Παρά το γεγονός ότι τα άτομα αυτά είναι συνήθως πολύ φιλόδοξα και με αυτοπεποίθηση, η επαγγελματική τους επίδοση συχνά είναι μειωμένη λόγω της έλλειψης ανεκτικότητας στην κριτική ή την ήττα.

Αποξενώνουν τους άλλους με την αλαζονεία τους, τον εγωκεντρισμό, την απληστία και την έλλειψη ευγένειας. Εξαγριώνονται όταν οι άλλοι δεν τους δείχνουν ιδιαίτερη μεταχείριση και δεν τους εξυπηρετούν. Σε σοβαρές περιπτώσεις ναρκισσισμού, μπορεί να υπάρχει κακοήθης χειριστικότητα, δολιότητα και αναλγησία, όπως συμβαίνει στις ψυχοπαθητικές προσωπικότητες.

Αιτιολογία της ναρκισσιστκής διαταραχής

Πολλοί επαγγελματίες ψυχικής υγείας πιστεύουν ότι η ναρκισσιστική διαταραχή οφείλεται σ’ ένα συνδυασμό παραγόντων: βιολογική προδιάθεση, ποιότητα αλληλεπίδρασης με τους φροντιστές της πρώιμης παιδικής ηλικίας και ψυχολογικοί παράγοντες που αφορούν την ιδιοσυγκρασία και την ικανότητα να διαχειρίζεσαι στρεσογόνες καταστάσεις.

Μερικοί ερευνητές θεωρούν ότι η ναρκισσιστική διαταραχή είναι πιο πιθανό να αναπτυχθεί όταν τα παιδιά βιώνουν ένα στυλ ανατροφής με υπερβολική φροντίδα, ή πολύ υψηλές προσδοκίες επειδή οι γονείς προκειμένου να διατηρήσουν την αυτοεκτίμησή τους, έχουν ανάγκη τα παιδιά τους να είναι ταλαντούχα ή ιδιαίτερα. Στο άλλο άκρο του φάσματος, η ναρκισσιστική διαταραχή μπορεί να αναπτυχθεί ως αποτέλεσμα παραμέλησης ή κακοποίησης και τραύματος που προκλήθηκε από τους γονείς ή άλλα άτομα εξουσίας κατά την παιδική ηλικία. Το άτομο ίσως έμαθε χειριστικές συμπεριφορές από το οικογενειακό του περιβάλλον κατά την παιδική ηλικία.

Όταν το παιδί μεγαλώνει μαθαίνοντας ότι η ευαισθησία δεν είναι αποδεκτή, η ικανότητά του να συντονίζεται με τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων μπορεί να υπονομευθεί.

Η έλλειψη γονεϊκής ενσυναίσθησης προς τις αναπτυξιακές ανάγκες του παιδιού, μπορεί να παίζει ουσιαστικό ρόλο. Στο πλαίσιο μιας διαταραγμένης σχέσης προσκόλλησης του παιδιού προς τη μητέρα, ο γονέας μπορεί να μην αναγνωρίζει σωστά και να μην κατευνάζει τα συναισθήματα του παιδιού, ιδίως σε περιπτώσεις αυξημένης διέγερσης. Έτσι, το αναπτυσσόμενο παιδί παραμένει με έντονα συναισθήματα τα οποία δεν βρίσκουν κατάλληλη αναγνώριση και ανταπόκριση, πράγμα που επιφέρει συναισθηματική απορρύθμιση. Τα παιδιά που μένουν με ανικανοποίητες βασικές ανάγκες, αποκτούν ένα πρόβλημα γύρω από την προσκόλληση. Αποφεύγουν την προσκόλληση στην ενήλικη ζωή αλλά ταυτόχρονα πασχίζουν συνεχώς να κερδίσουν προσοχή και θαυμασμό.

Ένα άλλο έναυσμα για ΝΔΠ μπορεί να είναι ότι το παιδί μεγαλώνει σε μια οικογένεια όπου η κοινωνική θέση και η επιτυχία είναι υψίστης σημασίας και δίνεται αξία μόνο σε ποιότητες που οδηγούν στη διατήρηση μιας μεγαλειώδους εικόνας του εαυτού, ενώ οι άλλες συμπεριφορές δεν λαμβάνονται υπόψη ή τιμωρούνται. Μια άλλη πιθανότητα είναι ότι η εικόνα μεγαλείου είναι μια αντίδραση σε προσβολές και ταπείνωση, ένα είδος θωράκισης που χρησιμοποιείται για να αποφευχθεί η υποταγή.

Έρευνες έχουν υποδείξει και άλλους παράγοντες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη ναρκισσιστικής προσωπικότητας: έπαινος σε συνδυασμό με ψυχρότητα, έλλειψη επίβλεψης, σωματική τιμωρία και αυταρχική ανατροφή.

Θεραπευτική αντιμετώπιση της ΝΔΠ

Τα άτομα με ναρκισσιστική προσωπικότητα συνήθως δεν αναζητούν θεραπεία. Θεωρούν ότι είναι ανώτεροι από τους άλλους και έτσι αισθάνονται ότι δικαιούνται να είναι σκληροί, εγωκεντρικοί, και άπληστοι. Έχουν την άποψη πως η ζωή είναι η «επιβίωση του ισχυρότερου», και αυτοί είναι οι «ισχυρότεροι». Έχουν σφοδρή επιθυμία για φήμη, πλούτη και δύναμη. Πολλά από αυτά τα άτομα πετυχαίνουν υψηλές θέσεις στην πολιτική, τη θρησκεία και το εμπόριο.

Η θεραπευτική αντιμετώπιση της ΝΔΠ επικεντρώνεται γύρω από την ψυχοθεραπεία.

Ο μακροπρόθεσμος στόχος της ψυχοθεραπείας είναι να αναμορφώσει την προσωπικότητα του ατόμου, τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό, έτσι ώστε να μπορεί να αλλάξει συνήθειες σκέψης που στρεβλώνουν την εικόνα του εαυτού του και να δημιουργήσει μια ρεαλιστική εικόνα του εαυτού.

Η ψυχοθεραπεία θα τον βοηθήσει να αναπτύξει μεγαλύτερη αυτοεπίγνωση, υγιή αυτοεκτίμηση και ρεαλιστικές προσδοκίες από τον εαυτό του και τους άλλους ανθρώπους. Θα τον βοηθήσει να μάθει να σχετίζεται καλύτερα με τους άλλους, έτσι ώστε οι σχέσεις του να είναι πιο στενές, ευχάριστες και ικανοποιητικές. Επίσης, θα μπορέσει να κατανοήσει τις αιτίες των συναισθημάτων του και τι τον οδηγεί να ανταγωνίζεται, να μην εμπιστεύεται τους άλλους και ίσως να περιφρονεί τον εαυτό του και τους άλλους. Αυτά θα επιφέρουν ουσιαστική αλλαγή στη συμπεριφορά του.

Όροι και Προϋποθέσεις Αναδημοσίευσης Περιεχομένου

Συγγραφέας άρθρου: Παναγιώτα Δ. Κυπραίου MSc Ψυχολογία Υγείας, MBPsS - Σωματική & Gestalt Ψυχοθεραπεύτρια (ECP) - Επόπτρια Σωματικής Ψυχοθεραπείας - Συντονίστρια Σχολών Γονέων https://www.psychotherapeia.net.gr