H αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας (ΑΔΠ) χαρακτηρίζεται από περιφρόνηση των κοινωνικών υποχρεώσεων και αδιαφορία για τα συναισθήματα των άλλων. Η συμπεριφορά του ατόμου αποκλίνει πολύ από τις επικρατούσες κοινωνικές νόρμες και δεν τροποποιείται εύκολα μετά από αρνητική εμπειρία, συμπεριλαμβανομένης της τιμωρίας.

Έχει χαμηλή ανοχή στη ματαίωση και ευκολία στην εκτόνωση της επιθετικότητας, συμπεριλαμβανομένης της βίας. Έχει την τάση να κατηγορεί τους άλλους, ή να δίνει ορθολογικές εξηγήσεις για τη συμπεριφορά του που τον φέρνει σε σύγκρουση με την κοινωνία.

Διαγνωστικά κριτήρια της ΑΔΠ

Προκειμένου να διαγνωστεί αντικοινωνική διαταραχή σε ένα άτομο, χρειάζεται να είναι τουλάχιστον 18 ετών και να ισχύουν όλα τα παρακάτω κριτήρια:

• Ένα διάχυτο μοντέλο περιφρόνησης και παραβίασης των δικαιωμάτων των άλλων, που εκδηλώθηκε από την ηλικία των 15 ετών, όπως προκύπτει από τουλάχιστον 3 από τα ακόλουθα:

• • Η έλλειψη συμμόρφωσης με τις κοινωνικές νόρμες που ισχύουν για τις νόμιμες συμπεριφορές, όπως υποδεικνύεται από επανειλημμένη διενέργεια πράξεων που αποτελούν λόγο σύλληψης.
  • Δολιότητα, που υποδεικνύεται από επαναλαμβανόμενα ψέματα, χρήση ψευδωνύμων, ή εξαπάτηση των άλλων για προσωπικό κέρδος ή ευχαρίστηση.
  • Παρορμητικότητα ή αδυναμία να προγραμματίσει το μέλλον.
  • Ευερεθιστότητα και επιθετικότητα, που υποδεικνύεται από επαναλαμβανόμενους σωματικούς καυγάδες ή επιθέσεις
  • Απερίσκεπτη αδιαφορία για την ασφάλεια του εαυτού του ή των άλλων.
  • Σταθερή ανευθυνότητα, όπως υποδεικνύεται από επανειλημμένη αδυναμία να διατηρήσει συνεπή επαγγελματική συμπεριφορά ή να τηρήσει τις οικονομικές υποχρεώσεις.
  • Έλλειψη τύψεων, όπως υποδεικνύεται από την αδιαφορία ή τον εξορθολογισμό πρόκλησης βλάβης, κακομεταχείρισης, ή κλοπής από κάποιον άλλο.

• Υπάρχουν ενδείξεις διαταραχής της συμπεριφοράς με έναρξη πριν από την ηλικία των 15 ετών. Μια διαταραχή συμπεριφοράς είναι ένα επαναλαμβανόμενο και επίμονο μοντέλο συμπεριφοράς, όπου παραβιάζονται τα βασικά δικαιώματα των άλλων ή οι κύριες κοινωνικές νόρμες ή κανόνες που ισχύουν ανάλογα με την ηλικία, όπως προκύπτει από την παρουσία τριών από τα ακόλουθα 15 κριτήρια από οποιαδήποτε από τις παρακάτω κατηγορίες:

Επιθετικότητα σε ανθρώπους και ζώα

• • Συχνά εκφοβίζει, απειλεί ή τρομάζει τους άλλους.
  • Συχνά ξεκινάει σωματικούς καυγάδες.
  • Έχει χρησιμοποιήσει ένα όπλο που μπορεί να προκαλέσει σοβαρή σωματική βλάβη σε άλλους (π.χ., ένα ρόπαλο, τούβλο, σπασμένο μπουκάλι, μαχαίρι, πιστόλι).
  • Έχει υπάρξει σωματικά βάναυσος σε ανθρώπους.
  • Έχει υπάρξει σωματικά βάναυσος σε ζώα.
  • Έχει διαπράξει κλοπή αντιπαρατιθέμενος με ένα θύμα (π.χ., ληστεία, αρπαγή τσάντας, εκβιασμός, ένοπλη ληστεία).
  • Έχει αναγκάσει κάποιον σε σεξουαλική δραστηριότητα.

Καταστροφή ιδιοκτησίας

• • Έχει σκόπιμα λάβει μέρος στην πρόκληση πυρκαγιάς με την πρόθεση να προκαλέσει σοβαρή ζημιά.
  • Έχει σκόπιμα καταστρέψει ξένη ιδιοκτησία (όχι με πρόκληση πυρκαγιάς).

Εξαπάτηση ή κλοπή

• • Έχει διαρρήξει το σπίτι, το κτίριο ή το αυτοκίνητο κάποιου άλλου.
  • Λέει συχνά ψέματα για να αποκτήσει αγαθά ή εύνοια ή για να αποφύγει υποχρεώσεις (δηλαδή, εξαπατά τους άλλους).
  • Έχει κλέψει πράγματα που έχουν αξία χωρίς να αντιπαρατεθεί με ένα θύμα (π.χ. κλοπές σε καταστήματα χωρίς διάρρηξη, πλαστογραφία).

Σοβαρές παραβάσεις κανόνων

• • Συχνά μένει έξω τη νύχτα παρά τις γονικές απαγορεύσεις, πριν από την ηλικία των 13 ετών.
  • Το έχει σκάσει από το σπίτι για μία νύχτα τουλάχιστον δύο φορές, ενώ ζει με τους γονείς (φυσικούς ή ανάδοχους) ή μια φορά χωρίς να επιστρέψει για μεγάλο χρονικό διάστημα.
  • Κάνει συχνά σκασιαρχείο από το σχολείο, πριν από την ηλικία των 13 ετών.

• Η διαταραχή συμπεριφοράς προκάλεσε κλινικά σημαντική δυσλειτουργία στην κοινωνική, ακαδημαϊκή ή επαγγελματική ζωή του ατόμου.

• Η αντικοινωνική συμπεριφορά δεν εκδηλώνεται αποκλειστικά κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου σχιζοφρένειας ή μανίας.

Όπως όλες οι διαταραχές προσωπικότητας, η αντικοινωνική διαταραχή είναι ένα βαθιά ριζωμένο, χρόνιο μοντέλο συμπεριφοράς που εκδηλώνεται ως μια άκαμπτη αντίδραση σε ένα ευρύ φάσμα προσωπικών και κοινωνικών καταστάσεων. Αυτή η συμπεριφορά αντιπροσωπεύει μια ακραία ή σημαντική απόκλιση από τον τρόπο με τον οποίο σχετίζεται με τους άλλους ο μέσος άνθρωπος, σε ένα δεδομένο πολιτισμικό πλαίσιο. Συνήθως έχει μια μονιμότητα και προκαλεί υποκειμενική δυσφορία και προβλήματα στην κοινωνική επίδοση.

Η διαταραχή συνήθως είναι εμφανής στην εφηβεία ή στην πρώιμη ενήλικη ζωή, όταν έχουν εδραιωθεί τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας.

Βασικά χαρακτηριστικά της ΑΔΠ

• Εχθρότητα-Ανταγωνιστικότητα: χειριστικότητα, αναλγησία, παρανομία, εξαπάτηση.
• Έλλειψη αναστολών: λήψη ρίσκων, παρορμητικότητα, ανευθυνότητα.

Κοινωνικές δεξιότητες που λείπουν στα άτομα με αντικοινωνική διαταραχή

• Σεβασμός (Να φέρεσαι στους άλλους με σεβασμό και εκτίμηση)
• Υπευθυνότητα (Να είσαι αξιόπιστος και προσεκτικός. Να μπορείς να αποδεχτείς την ευθύνη σου και να επανορθώνεις.)
• Τιμιότητα (Να μην λες ψέματα, να μην κλέβεις, να μην εξαπατάς.)
• Συνεργασία (Να συνεργάζεσαι ισότιμα με τους άλλους.)
• Ανιδιοτέλεια (Να μπορείς να προσφέρεις χωρίς προσωπικό συμφέρον.)
• Καλοσύνη-ευγένεια
• Σεξουαλική εγκράτεια (Να αποφεύγεις το περιστασιακό σεξ της μιας βραδιάς και να μην έχεις έντονη επιθυμία για παράνομο σεξ.)
• Σύνεση (Να σκέφτεσαι προσεκτικά πριν μιλήσεις ή δράσεις, να είσαι προσεκτικός.)
• Έλεγχος θυμού (Να μην θυμώνεις για μικρά πράγματα. γενικά να μην φέρεσαι άσχημα ή εκδικητικά.)

Αυτές οι κοινωνικές δεξιότητες είναι απαραίτητες για την υγιή λειτουργία της κοινωνικότητας.

Κοινωνική επίδοση

Τα άτομα με αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας συχνά είναι διαζευγμένοι, κάνουν χρήση αλκοόλ/ναρκωτικών, έχουν άγχος, κατάθλιψη, είναι άνεργοι, άστεγοι, και έχουν εγκληματική συμπεριφορά. Ωστόσο, ορισμένα άτομα με αυτή τη διαταραχή φτάνουν σε υψηλές θέσεις εξουσίας στην κοινωνία μέσω χειραγώγησης και εξαπάτησης.

Παραβατικότητα

Κατά την παιδική ηλικία, τα άτομα αυτά έχουν συνήθως εναντιωματική προκλητική διαταραχή (Oppositional Defiant Disorder – ODD) προς τους γονείς και τους δασκάλους, η οποία εξελίσσεται σε διαταραχή συμπεριφοράς (παραβατικότητα) στην εφηβεία. Αυτή η παραβατικότητα παίρνει τη μορφή ριψοκίνδυνης αναζήτησης διέγερσης, σωματικής βίας (προς ανθρώπους ή ζώα), και παρανομίας. Αυτά τα άτομα γίνονται οι εκφοβιστές του σχολείου (bullies), κλέφτες, βάνδαλοι και έμποροι ναρκωτικών. Οι περισσότεροι έφηβοι παραβάτες ξεπερνούν αυτή τη συμπεριφορά, καθώς μπαίνουν στην ενηλικίωση. Ωστόσο, για εκείνους που αυξάνουν την παραβατική συμπεριφορά τους καθώς μπαίνουν στην ενηλικίωση, η διάγνωσή τους αλλάζει από διαταραχή συμπεριφοράς σε αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας.

Έλλειψη αναστολών (ασυνειδησία)

Στην ενήλικη ζωή, τα άτομα με αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας μειώνουν περισσότερο τις αναστολές τους. Παίρνουν πιο πολλά ρίσκα, έχουν τάση προς την ανία και χρειάζονται διέγερση, έχουν ασύδοτη σεξουαλική συμπεριφορά, αυξημένη παρορμητικότητα, και ανευθυνότητα. Θέλουν άμεση ικανοποίηση, και ενεργούν χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τις μελλοντικές συνέπειες.

Αυτή η συμπεριφορά έρχεται σε αντίθεση με την ευσυνειδησία που – σύμφωνα με έρευνες – είναι πιο σημαντική από τη νοημοσύνη, ως προγνωστικό στοιχείο της ακαδημαϊκής και επαγγελματικής επιτυχίας ενός ατόμου.

Δείτε επίσης Αιτιολογία και θεραπευτική αντιμετώπιση της Αντικοινωνικής διαταραχής

Όροι και Προϋποθέσεις Αναδημοσίευσης Περιεχομένου

Συγγραφέας άρθρου: Παναγιώτα Δ. Κυπραίου MSc Ψυχολογία Υγείας, MBPsS - Σωματική & Gestalt Ψυχοθεραπεύτρια (ECP) - Επόπτρια Σωματικής Ψυχοθεραπείας - Συντονίστρια Σχολών Γονέων https://www.psychotherapeia.net.gr