Δομική Αποσύνδεση - μια στρατηγική επιβίωσης

Όταν έρχονται αντιμέτωπα με την κακοποίηση και την παραμέληση, τα παιδιά χρειάζεται να βρουν κάποιον τρόπο να επιβιώσουν ψυχολογικά. Τα κακοποιημένα παιδιά «χρησιμοποιούν» την ικανότητα του εγκεφάλου να διαιρείται σε μέρη. Μπορεί, για παράδειγμα, να δημιουργηθεί ένα «καλό παιδί» που συνεχίζει την κανονική ζωή ό,σο καλύτερα μπορεί και το «κακό παιδί» στο οποίο συνέβη η κακοποίηση και η παραμέληση.

Το «καλό παιδί» «απαρνιέται» το «κακό παιδί» ως «όχι εγώ». Αυτό είναι ένα παράδειγμα  Δομικής αποσύνδεσης, ενός μηχανισμού αυτοάμυνας που ενεργοποιείται σε καταστάσεις όπου το θύμα (συχνά ένα μικρό παιδί) δεν είναι σε θέση να αποφύγει τον θύτη και πρέπει να ζήσει μαζί του ή να αλληλεπιδρά τακτικά μαζί του για μεγάλες περιόδους.

Σε αυτήν την κατάσταση, το θύμα, προκειμένου να «προστατέψει» τον θύτη που του είναι απαραίτητος για την επιβίωσή του, μπορεί να στρέψει  το θυμό, τη δυσαρέσκεια και τον πόνο του που κανονικά απευθύνεται στον θύτη, εναντίον του εαυτού του. Ο θυμός («κακό παιδί») μεταμορφώνεται σε αφόρητη ενοχή και ντροπή («καλό παιδί») και ένας ξεχωριστός «εαυτός» (ξεχωριστό μέρος) είναι απαραίτητος για την επιβίωση.

Τι είναι η δομική αποσύνδεση;

Η δομική αποσύνδεση είναι η ψυχοδυναμική διαδικασία δημιουργίας ενός ξεχωριστού «εαυτού» (ή εαυτών) που ασχολείται με τις διαφορετικές πτυχές του χρόνιου τραύματος. Η προσωπικότητα χωρίζεται σε διαφορετικά μέρη και κάθε μέρος έχει τα δικά του συναισθήματα και συμπεριφορές, με αποτέλεσμα το άτομο να αισθάνεται διαφορετικό από τη μια στιγμή στην άλλη. Η δομική αποσύνδεση εκδηλώνεται με απότομες εναλλαγές της διάθεσης όπου το άτομο περνά από την ευτυχία στην οργή ή ακόμα και σε μια αίσθηση μουδιάσματος μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα.

Η δομική αποσύνδεση της προσωπικότητας θα είναι πιο περίπλοκη όσο μεγαλύτερη είναι η ένταση, η συχνότητα και η διάρκεια του τραύματος και όσο νωρίτερα ξεκίνησε το τραύμα στη ζωή.

Με την πάροδο του χρόνου, η δομική αποσύνδεση μπορεί να οδηγήσει σε απίστευτα επιβλαβή αποτελέσματα. Το άτομο συνήθως θα έχει επιδείνωση των συμπτωμάτων και θα αρχίσει να αποσύρεται από τη ζωή του. Ακόμη και η οικειότητα με αγαπημένα πρόσωπα ή/και σύζυγο μπορεί να γίνει επώδυνη καθώς τα διαφορετικά μέρη συγκρούονται.

Τα συμπτώματα της δομικής αποσύνδεσης περιλαμβάνουν:

• Αμνησία για το παρελθόν, «κενά μνήμης»
• Νιώθεις μουδιασμένος ή άδειος
• Χρόνια μοναξιά
• Αίσθηση αποσωματοποίησης (έλλειψη επαφής με το σώμα σου) με λίγη ή καθόλου πείνα, δίψα
• Έλλειψη κινήτρου
• Έλλειψη αντοχής
• Ανάδυση του εσωτερικού κριτή.

Το Θεωρητικό Μοντέλο της Δομικής Αποσύνδεσης

Το μοντέλο προσωπικότητας της δομικής αποσύνδεσης θεωρεί τη διαίρεση ως μια προσαρμοστική απόκριση στις απαιτήσεις ενός τραυματικού περιβάλλοντος. Επιπλέον, προτείνει ότι αυτή η απόκριση βασίζεται στη διαίρεση μεταξύ αριστερού και δεξιού ημισφαιρίου του εγκεφάλου, γεγονός που επιτρέπει την «απάρνηση» των μερών «όχι εγώ» ή όποιων μερών σχετίζονται με το τραύμα και υποστηρίζει την ικανότητα να λειτουργείς χωρίς την επίγνωση ότι έχεις τραυματιστεί. Η φοβική αποφυγή μεταξύ των μερών του εαυτού είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό της Δομικής Αποσύνδεσης.

Η διαίρεση προκαλεί την ανάπτυξη μερών  που οδηγούνται από ζωώδεις άμυνες οι οποίες είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωση. Τα μέρη που σχετίζονται με το τραύμα ενεργοποιούνται από φυσιολογικά ερεθίσματα της ζωής και οδηγούνται από έμμεσες αποκρίσεις στο τραύμα. Μπορεί να βιώσουν απειλή ή κίνδυνο και να εμπλακούν αυτόματα σε αμυντικές συμπεριφορές όπως μάχη, φυγή, πάγωμα, υποταγή και κραυγή για βοήθεια ακόμη και όταν η απειλή κινδύνου έχει συμβεί πριν από πολύ καιρό.

Παρόλο που αυτή είναι μια πολύτιμη στρατηγική επιβίωσης, έχει κάποιο κόστος. Για να κρατηθεί στην άκρη το απορριφθέν μέρος πολύ καιρό μετά τα τραυματικά γεγονότα, το άτομο πρέπει να βασιστεί στην διάσχιση, στην άρνηση ή/και στο μίσος προς τον εαυτό για την επιβολή της αποσύνδεσης. Δηλαδή, προκειμένου να επιβιώσει από το τραύμα, αποκηρύσσει τα πιο ευάλωτα και πληγωμένα μέρη του εαυτού του.

Γνωρίζουμε ότι ο εγκέφαλος αναπτύσσει νευρωνικά δίκτυα τα οποία αποτελούνται από νευρωνικές οδούς που πυροδοτούνται πάντα ταυτόχρονα και ότι αυτά τα νευρικά συστήματα μπορούν να κωδικοποιήσουν πολύπλοκα συστήματα χαρακτηριστικών ή συστήματα που αντιπροσωπεύουν πτυχές της προσωπικότητάς μας ή τρόπους ύπαρξης. Με άλλα λόγια, ένα «μέρος» μπορεί να αντιπροσωπευτεί από ένα από αυτά τα δίκτυα ως μια φυσική πραγματικότητα στον εγκέφαλο ενός ενήλικα.

Τέτοια νευρωνικά συστήματα μπορεί να είναι πολύπλοκα, με μια υποκειμενική αίσθηση ταυτότητας ή μπορεί να είναι μια πολύ απλούστερη συλλογή χαρακτηριστικών που σχετίζονται με διαφορετικούς ρόλους που παίζει το άτομο. Αυτό ταιριάζει με την κλινική εμπειρία που έχουμε από τη θεραπευτική δουλειά με τα μέρη του εαυτού. Ορισμένα μέρη έχουν μια σαφή αίσθηση ταυτότητας και είναι αρκετά επιδέξια στην επικοινωνία ενώ άλλα πολύ λιγότερο.

Σύμφωνα με το Μοντέλο Δομικής Αποσύνδεσης, υπάρχουν τρία είδη Δομικής Αποσύνδεσης που αναπτύσσονται ως αποτέλεσμα τραύματος:

1. Πρωτογενής Δομική Αποσύνδεση.

Είναι η απλούστερη διαίρεση της προσωπικότητας. Υπάρχουν μόνο δύο μέρη. Το πρώτο είναι ένα «Φαινομενικά Φυσιολογικό Μέρος» (Apparently Normal Part - ANP) το οποίο φέρει εις πέρας τα συστήματα δράσης που είναι κρίσιμα για να συνεχιστεί η ζωή του ατόμου. Το άλλο μέρος αποκαλείται «Συναισθηματικό Μέρος» (Emotional Part - EP) και περιέχει τα συναισθήματα και τις αναμνήσεις του τραύματος και τις αμυντικές αντιδράσεις των θηλαστικών που σχετίζονται με αυτό το τραύμα, συμπεριλαμβανομένης της πάλης, της φυγής και του παγώματος ή τονικής ακινησίας (να υποδύεσαι ότι είσαι νεκρός).

Αυτή η διαίρεση φαίνεται να προκύπτει  συχνότερα ως συνέπεια ενός μεμονωμένου τραυματικού γεγονότος, αν και μπορεί επίσης να παρατηρηθεί στα άτομα που έχουν υποστεί παιδική κακοποίηση με τη μορφή του φαινομένου του «εσωτερικού παιδιού». Η πρωτογενής δομική αποσύνδεση είναι χαρακτηριστική σε απλές διαταραχές που σχετίζονται με τραύμα, όπως απλές μορφές Μετατραυματικής Διαταραχής (PTSD) και ορισμένα είδη Διαταραχής Μετατροπής (μια ψυχική κατάσταση όπου το άτομο έχει τύφλωση, παράλυση ή άλλα νευρολογικά συμπτώματα που δεν μπορούν να εξηγηθούν με ιατρική αξιολόγηση.

Στην Πρωτογενή Δομική Αποσύνδεση, το Φαινομενικά Φυσιολογικό Μέρος (ANP) είναι ο βασικός «θεματοφύλακας», το κύριο μέρος της προσωπικότητας και διατηρεί τον εκτελεστικό έλεγχο ως επί το πλείστον. Φέρει εις πέρας ενήλικα συστήματα δράσης που είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωση, όπως η εξερεύνηση, η προσκόλληση, η φροντίδα και η σεξουαλικότητα. Το Συναισθηματικό Μέρος (ΕΡ), τις περισσότερες φορές, δεν έχει τον έλεγχο, αλλά μπορεί να πάρει τον πλήρη εκτελεστικό έλεγχο κατά τη διάρκεια μιας αναδρομής στην οποία χάνεται η επαφή με το παρόν και το άτομο βρίσκεται σε πλήρη αναβίωση ενός προηγούμενου τραύματος. Το Συναισθηματικό Μέρος (ΕΡ) είναι μια ψυχολογική δομή, ένα ξεχωριστό, αποσυνδεδεμένο βιοψυχοκοινωνικό υποσύστημα με επανενεργοποιημένες τραυματικές μνήμες που μπορεί να περιλαμβάνουν συναισθήματα, διάφορες αισθητηριακές αντιλήψεις ή ισχυρές πεποιθήσεις. Σε περιπτώσεις Μετατραυματικής Διαταραχής (PTSD), τα Συναισθηματικά Μέρη (EP's) πιστεύεται ότι είναι πιο στοιχειώδη από ό,τι σε περιπτώσεις Δευτερογενούς και Τριτογενούς αποσύνδεσης.

2. Η Δευτερογενής Δομική Αποσύνδεση είναι πιο περίπλοκη και αναπτύσσεται όταν ο τραυματισμός είναι παρατεταμένος και επαναλαμβανόμενος. Το εύρος της πολυπλοκότητας μπορεί να είναι πολύ σημαντικό. Η απλούστερη μορφή συνίσταται σε δύο Συναισθηματικά Μέρη και ένα Φαινομενικά Φυσιολογικό Μέρος (ANP) που αφορά στο μεγαλύτερο μέρος λειτουργίας της προσωπικότητας. Σε άλλα άτομα που έχουν υποστεί τραύμα, η διαίρεση μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερη, σε αρκετά ή πολλά Συναισθηματικά Μέρη. Αυτά τα Συναισθηματικά Μέρη μπορεί να έχουν ξεχωριστές μορφές, διαφορετικά σύνθετα χαρακτηριστικά όπως όνομα, ηλικία και φύλο και αρκετά διαφορετικούς βαθμούς διαχωρισμού και αυτονομίας.

3. Η Τριτογενής Δομική Διάσπαση περιλαμβάνει όχι μόνο περισσότερα από ένα Συναισθηματικά Μέρη, αλλά και περισσότερα από ένα Φαινομενικά Φυσιολογικά Μέρη (ANPs). Aυτή η μορφή αποσύνδεσης είναι χαρακτηριστική της Διασχιστικής Διαταραχής Ταυτότητας (DID). Σε τέτοιες περιπτώσεις, τα συστήματα δράσης που είναι κρίσιμα για τη συνέχιση της ζωής, όπως η εξερεύνηση, η προσκόλληση, η φροντίδα και η σεξουαλικότητα, που στην περίπτωση της πρωτογενούς και δευτερογενούς δομικής αποσύνδεσης βρίσκονται σε ένα μόνο Φαινομενικά Φυσιολογικό Μέρος (ANP), μοιράζονται πλέον ανάμεσα σε δύο ή περισσότερα Φαινομενικά Φυσιολογικό Μέρη. Όπως και σε κάποιες περιπτώσεις δευτερογενούς δομικής αποσύνδεσης, ορισμένα Συναισθηματικά Μέρη μπορεί να είναι πιο περίπλοκα και αυτόνομα, να εμφανίζονται στην καθημερινή ζωή και να παίρνουν τον πλήρη εκτελεστικό έλεγχο εκτός από την απλή άμυνα.

Τα άτομα που έχουν υποστεί δομική αποσύνδεση μπορούν να βοηθηθούν μέσω θεραπευτικής δουλειάς με τα μέρη του εαυτού.

Πηγές

Noricks, J.S. (2011) Parts psychology: A trauma-based, self-state therapy for emotional healing in counseling and psychotherapy: Case studies in normal dissociation. Los Angeles: New University Press.

van der Hart, O., Nijenhuis, E. R. S., & Steele, K. (2006).  The haunted self: Structural dissociation and the treatment of chronic traumatization.  Norton & Co., New York

Όροι και Προϋποθέσεις Αναδημοσίευσης Περιεχομένου

Συγγραφέας άρθρου: Παναγιώτα Δ. Κυπραίου Ψυχολόγος Υγείας (MSc) - Σωματική & Gestalt Ψυχοθεραπεύτρια (ECP) - Επόπτρια Σωματικής Ψυχοθεραπείας - Συντονίστρια Σχολών Γονέων  https://www.psychotherapeia.net.gr