Παλιές ελλείψεις, νέες δυνάμεις

Το παιδί χρειάζεται μια γονεϊκή σχέση με μια γαλουχητική, οργανισμική/περιβαλλοντική, οικολογική ισορροπία.

Για παράδειγμα, η μητέρα πρέπει να φροντίζει για την κάλυψη των αναγκών του παιδιού και για τη διευκόλυνση της ανάπτυξης των δυνατοτήτων του. Ένα παιδί χρειάζεται αυτό το ζεστό, γαλουχητικό είδος καθρεφτίσματος. Και ένα παιδί χρειάζεται επίσης χώρο για να αγωνιστεί, να απογοητευτεί και να αποτύχει. Επίσης χρειάζεται περιορισμούς για να γευτεί τις συνέπειες της συμπεριφοράς. Όταν οι γονείς δεν μπορούν να καλύψουν αυτές τις ανάγκες γιατί θέλουν ένα εξαρτημένο παιδί ή γιατί δεν έχουν επαρκείς εσωτερικούς πόρους, το παιδί αναπτύσσει διαστρεβλωμένα όρια επαφής και επίγνωση και χαμηλή αυτοεκτίμηση.

Δυστυχώς, τα παιδιά συχνά διαπλάθονται έτσι ώστε να ανταποκρίνονται σ’ αυτό που οι γονείς θεωρούν σωστό για τις ανάγκες τους. Σαν συνέπεια, η έμφυτη προσωπικότητα εκτοπίζεται από μια τεχνητή προσωπικότητα. Άλλα παιδιά φτάνουν να πιστεύουν ότι μπορεί να καλύπτουν τις ανάγκες τους από τους άλλους χωρίς να υπολογίζουν την αυτονομία των άλλων. Αυτό προκαλεί την ανάπτυξη παρορμητισμού αντί αυθορμητισμού.

Ο ασθενής χρειάζεται ένα θεραπευτή που θα σχετιστεί μαζί του με έναν υγιή τρόπο, με καλή επαφή, χωρίς να είναι υπερβολικά επιεικής προς τον ασθενή εις βάρος της διερεύνησης και της επεξεργασίας, ούτε να δημιουργεί υπερβολικό άγχος και απογοήτευση με την έλλειψη σεβασμού προς τον ασθενή, ζεστασιάς, δεκτικότητας, αμεσότητας και ειλικρίνειας.

Οι ασθενείς που ξεκινούν ψυχοθεραπεία με μειωμένη επίγνωση των αναγκών και δυνατοτήτων τους, που αντιστέκονται στον οργανισμικό εαυτό τους αντί να τον υποστηρίζουν, είναι σε πόνο. Προσπαθούν να αναγκάσουν το θεραπευτή να κάνει γι’ αυτούς, αυτά που πιστεύουν ότι δεν μπορούν να κάνουν οι ίδιοι για τον εαυτό τους. Όταν οι θεραπευτές συμμορφώνονται μ’ αυτό, οι ασθενείς δεν επανακτούν και δεν ενσωματώνουν το δυναμικό που έχουν χάσει ή που ποτέ δεν ανέπτυξαν. Κατά συνέπεια, εξακολουθούν να μη μπορούν να λειτουργήσουν με οργανισμική αυτορύθμιση, όντας υπεύθυνοι για τον εαυτό τους. Δεν ανακαλύπτουν αν έχουν τη δύναμη να υπάρχουν αυτόνομα, γιατί ο θεραπευτής καλύπτει τις ανάγκες τους χωρίς να ενισχύει τη συνειδητοποίησή τους και τα όρια  του εγώ (Resnick, 1970).

Όσο προχωρά η θεραπεία Gestalt και οι ασθενείς μαθαίνουν να έχουν επίγνωση, να είναι υπεύθυνοι και σε επαφή, η λειτουργία του εγώ βελτιώνεται. Σαν συνέπεια, αποκτούν εργαλεία για βαθύτερη διερεύνηση. Οι εμπειρίες της παιδικής ηλικίας όπου έγινε η διάπλαση, μπορούν τότε να διερευνηθούν χωρίς την παλινδρόμηση και την υπερεξάρτηση που απαιτεί η θεραπεία μέσω παλινδρόμησης και χωρίς την προσωρινή απώλεια της επάρκειας που συνεπάγεται μια μεταβιβαστική νεύρωση. Οι εμπειρίες της παιδικής ηλικίας έρχονται στην παρούσα συνειδητοποίηση, χωρίς να θεωρείται ότι οι ασθενείς καθορίζονται από τα παρελθόντα γεγονότα. Οι ασθενείς προβάλλουν ενεργά το υλικό μεταβίβασης πάνω στο θεραπευτή Gestalt, δίνοντας έτσι ευκαιρίες για βαθύτερη εξερεύνηση.

Τα ακόλουθα δύο παραδείγματα δείχνουν ασθενείς με διαφορετικές άμυνες, που χρειάζονται διαφορετική αντιμετώπιση, αλλά κατά βάση με παρόμοια θέματα.

Ο Τ. είναι ένας 45χρονος άντρας περήφανος για την εξυπνάδα, την αυτάρκεια και την ανεξαρτησία του. Δεν γνώριζε ότι έχει ακάλυπτες ανάγκες εξάρτησης και μνησικακία. Αυτό επηρέασε το γάμο του στο ότι η γυναίκα του αισθανόταν μη απαραίτητη και κατώτερη γιατί αυτή είχε επαφή με την ανάγκη και το έδειχνε. Η αυτάρκεια αυτού του άντρα αξίωνε σεβασμό – εξυπηρετούσε μια ανάγκη, ήταν εν μέρει εποικοδομητική και αποτελούσε τη βάση της αυτοεκτίμησής του.

Α: [με περηφάνια] Όταν ήμουν μικρός, η μητέρα μου ήταν τόσο απασχολημένη ώστε έπρεπε να μάθω να βασίζομαι στον εαυτό μου.

Θ: Εκτιμώ τη δύναμή σου και όταν σε σκέφτομαι σαν ένα παιδί που στηρίζεται στον εαυτό του, θέλω να σε χαϊδέψω και να σου δώσω πατρική φροντίδα.

Α: [δακρύζει λίγο] Κανένας δεν μπόρεσε να το κάνει αυτό για μένα.

Θ: Φαίνεσαι λυπημένος.

Α: Θυμάμαι όταν ήμουν παιδί … [η εξερεύνηση έφερε συνειδητοποίηση μια αντίδρασης λύπης για τους μη διαθέσιμους γονείς και μια αντισταθμιστική στήριξη στον εαυτό.]

Ο Β. είναι ένας 45χρονος άντρας που αισθανόταν ντροπή και απομονωνόταν, σαν αντίδραση σε οποιαδήποτε αλληλεπίδραση που δεν ήταν ολοκληρωτικά θετική. Ήταν πάντα απρόθυμος να πειραματιστεί με το να κάνει τον τροφό του εαυτού του.

Α: [κλαψιάρικη φωνή] Δεν ξέρω τι να κάνω σήμερα.

Θ: [κοιτάζει και δεν μιλάει]

Α: Θα μπορούσα να μιλήσω για το πώς πέρασα τη βδομάδα. [κοιτάζει το θεραπευτή ερωτηματικά]

Θ: Αισθάνομαι να με πιέζεις αυτή τη στιγμή. Φαντάζομαι ότι θέλεις να σε κατευθύνω.

Α: Ναι. Τι κακό έχει αυτό;

Θ: Τίποτα. Προτιμώ να μη σε κατευθύνω αυτή τη στιγμή.

Α: Γιατί όχι;

Θ: Μπορείς να κατευθύνεις τον εαυτό σου. Πιστεύω ότι μας καθοδηγείς μακριά από τον εσωτερικό σου εαυτό, αυτή τη στιγμή. Δεν θέλω να συνεργαστώ μ’ αυτό. [σιωπή]

Α: Αισθάνομαι χαμένος.

Θ: [κοιτάζει και δεν μιλάει]

Α: Δεν πρόκειται να με κατευθύνεις, έτσι;

Θ: Όχι.

Α: Καλά, ας δουλέψουμε με την πεποίθηση μου ότι δεν μπορώ να φροντίσω τον εαυτό μου. [ο ασθενής κατευθύνει μια γόνιμη δουλειά που οδηγεί στη συνειδητοποίηση του άγχους εγκατάλειψης και αισθημάτων ντροπής σαν αντίδραση σε μη διαθέσιμους γονείς].

Ματαίωση και στήριξη

Η θεραπεία Gestalt εξισορροπεί ματαίωση (απογοήτευση) και στήριξη. Ο θεραπευτής εξερευνά παρά ικανοποιεί, τις επιθυμίες του ασθενή – και αυτό φέρνει απογοήτευση στον ασθενή. Η παρεχόμενη επαφή είναι υποστηρικτική, αν και η αληθινή επαφή αποθαρρύνει το χειρισμό (του άλλου). Ο θεραπευτής Gestalt εκφράζεται και δίνει έμφαση στην εξερεύνηση, συμπεριλαμβανομένης της εξερεύνησης της επιθυμίας, της ματαίωσης και της ικανοποίησης. Ο θεραπευτής αντιμετωπίζει τους χειρισμούς (μανούβρες) του ασθενή χωρίς να τους ενισχύει, χωρίς κριτική και χωρίς να είναι σκόπιμα αποθαρρυντικός. Η ισορροπία μεταξύ ζεστασιάς και αυστηρότητας είναι σημαντική.

Η παράδοξη θεωρία της αλλαγής

Το παράδοξο είναι ότι, όσο περισσότερο κανείς προσπαθεί να είναι κάτι που δεν είναι, τόσο περισσότερο παραμένει ίδιος (Beisser, 1970). Πολλοί ασθενείς εστιάζουν στο τι "θα έπρεπε να είναι" και ταυτόχρονα αντιστέκονται σ’ αυτά τα "πρέπει".

Ο θεραπευτής Gestalt προσπαθεί να δουλέψει προς την ενοποίηση (ολοκλήρωση) ζητώντας από τον ασθενή να ταυτιστεί με καθέναν από τους συγκρουόμενους ρόλους. Ο ασθενής ρωτιέται τι βιώνει κάθε χρονική στιγμή. Όταν ο ασθενής μπορεί να συνειδητοποιήσει και τους δύο ρόλους, χρησιμοποιούνται τεχνικές ενοποίησης, για να ξεπεραστεί η διχοτόμηση.

Υπάρχουν δύο βασικά αξιώματα στη θεραπεία Gestalt: "Αυτό που είναι, είναι" και "Ένα πράγμα οδηγεί σ’ ένα άλλο" (Polster και Polster, 1973). Το μέσον της αλλαγής είναι μια σχέση μ’ έναν θεραπευτή ο οποίος είναι σε επαφή – επαφή που βασίζεται στο να δείχνει ποιος πραγματικά είναι – και ο οποίος κατανοεί και αποδέχεται τον ασθενή.

Η συνειδητοποίηση "αυτού που είναι" οδηγεί σε αυθόρμητη αλλαγή. Όταν το άτομο που κάνει χειρισμούς (μανούβρες) για να πάρει υποστήριξη, βρίσκει έναν θεραπευτή ο οποίος προσφέρει επαφή και αποδοχή και ο οποίος δεν συνεργεί με το χειρισμό, τότε μπορεί να συνειδητοποιήσει αυτό που κάνει. Αυτό το Αχά! είναι μια νέα gestalt, μια νέα προοπτική, μια γεύση από μια νέα δυνατότητα: "Μπορώ να είμαι με κάποιον και να μην τον χειρίζομαι ή να με χειρίζεται." Όταν ένα τέτοιο άτομο συναντήσει "θεραπευτική" συμπαιγνία, χλευασμό, νοητικά παιχνίδια κ.ο.κ., αυτή η αύξηση της συνειδητοποίησης είναι απίθανο να συμβεί. 

Σε κάθε σημείο της θεραπευτικής διαδρομής, μπορεί να εμφανιστεί αυτό  το νέο Αχά! Εφόσον ο θεραπευτής ή ο ασθενής μπορούν να δουν καινούριες δυνατότητες και ο ασθενής θέλει να μάθει, νέα Αχά! είναι δυνατά και μαζί μ’ αυτά, ανάπτυξη. Η δουλειά της συνειδητοποίησης μπορεί να ξεκινήσει οπουδήποτε ο ασθενής είναι πρόθυμος, αν ο θεραπευτής γνωρίζει και το συνδέει με το όλον. Η επακόλουθη διαδικασία στη θεραπεία Gestalt, οδηγεί σε αλλαγές παντού μέσα στο πεδίο. Όσο περισσότερο εξονυχιστική είναι η διερεύνηση, τόσο πιο έντονη είναι η αναδιοργάνωση. Κάποιες αλλαγές μπορούν να εκτιμηθούν μόνο μετά από χρόνια.

Οι ασθενείς στη θεραπεία Gestalt, διευθύνουν τη ζωή τους. Ο θεραπευτής διευκολύνει την προσοχή προς τη διεύρυνση της περιορισμένης συνειδητότητας  και περιοχών με περιορισμένα όρια επαφής. Ο θεραπευτής δημιουργεί σταθερότητα και οριοθέτηση σε περιοχές με ασαφή όρια. Καθώς εντείνεται η αίσθηση, σε ακρίβεια και ζωηρότητα, καθώς η αναπνοή γίνεται πιο πλήρης και πιο χαλαρή, και καθώς οι ασθενείς κάνουν καλύτερη επαφή, φέρνουν τις δεξιότητες της θεραπείας μέσα στη ζωή τους. Κάποιες φορές, η βελτίωση στις σχέσεις και στη δουλειά, έρχονται μετά τη δουλειά Gestalt, σαν μια πράξη ευλογίας, χωρίς ο ασθενής να συνδέει τις θετικές αλλαγές με τη δουλειά που έγινε στη θεραπεία. Όμως ο οργανισμός πράγματι αναπτύσσεται με τη συνειδητοποίηση και την επαφή. Το ένα πράγμα όντως οδηγεί σ’ ένα άλλο.

Όροι και Προϋποθέσεις Αναδημοσίευσης Περιεχομένου

Συγγραφέας άρθρου: Παναγιώτα Δ. Κυπραίου Ψυχολόγος Υγείας (MSc) - Σωματική & Gestalt Ψυχοθεραπεύτρια (ECP) - Επόπτρια Σωματικής Ψυχοθεραπείας - Συντονίστρια Σχολών Γονέων  https://www.psychotherapeia.net.gr

Πηγές

Becker, E. (1993) "Growing Up Rugged: Fritz Perls and Gestalt Therapy" in The Gestalt Journal, The Gestalt Journal Press. (ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στη διεύθυνση "http://www.gestalt.org/becker.htm" στις 20/10/03)

Fagan and Shepherd (1970) "The Paradoxical Theory of Change" in Gestalt Therapy Now, Harper Colophon. (ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στη διεύθυνση "http://www.gestalt.org/arnie.htm" στις 20/10/03)

Wulf, R. (1996) "The Historical Roots of Gestalt Therapy Theory" in Gestalt Dialogue: Newsletter for the Integrative Gestalt Centre, Aotearoa, New Zealand. (ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στη διεύθυνση "http://www.gestalt.org/wulf.htm" στις 20/10/03)

Wysong, J. (1994) "Introductions to Gestalt Therapy: Excitement and Growth in the Human Personality" in The Gestalt Journal, The Gestalt Journal Press. (ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στη διεύθυνση "http://www.gestalt.org/phgintro.htm" στις 20/10/03)

Yontef, G. (1993) "Gestalt Therapy: An introduction." in Awareness, Dialogue, and Process, The Gestalt Journal Press. (ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στη διεύθυνση "http://www.gestalt.org/yontef.htm" στις 20/10/03)

Yontef, G. (1992) "Considering Gestalt Reconsidered: A Review in Depth (of Gordon Wheeler’s Gestalt Therapy Reconsidered (1991))" in The Gestalt Journal, The Gestalt Journal Press. (ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στη διεύθυνση "http://www.gestalt.org/gary.htm" στις 20/10/03)