Στη Gestalt, ο μόνος στόχος είναι η συνειδητοποίηση. Αυτό περιλαμβάνει μεγαλύτερη συνειδητοποίηση σε μια συγκεκριμένη περιοχή και επίσης μεγαλύτερη ικανότητα του ασθενή να φέρνει αυτόματες συμπεριφορές στη συνειδητότητα.

Στην πρώτη περίπτωση, η συνειδητοποίηση είναι ένα περιεχόμενο, στη δεύτερη είναι μια διαδικασία. Και η συνειδητοποίηση ως περιεχόμενο και η συνειδητοποίηση ως διαδικασία, προχωρούν σε βαθύτερα επίπεδα όσο προχωρά η θεραπεία. Η συνειδητοποίηση περιλαμβάνει γνώση του περιβάλλοντος, υπευθυνότητα για τις επιλογές, αυτογνωσία, αυτό-αποδοχή και ικανότητα για επικοινωνία.

Οι ασθενείς στην αρχή της θεραπείας ενδιαφέρονται κυρίως για την επίλυση προβλημάτων. Το θέμα για το θεραπευτή Gestalt είναι πώς οι ασθενείς στηρίζουν τον εαυτό τους στην επίλυση προβλημάτων. Η θεραπεία Gestalt διευκολύνει την επίλυση προβλημάτων μέσα από την αυξημένη αυτορύθμιση και αυτο-υποστήριξη του ασθενή. Όσο προχωρά η θεραπεία, ο ασθενής και ο θεραπευτής στρέφουν περισσότερο την προσοχή σε γενικά θέματα προσωπικότητας. Προς το τέλος μιας επιτυχημένης θεραπείας, ο ασθενής κατευθύνει μεγάλος μέρος της δουλειάς και είναι ικανός να ολοκληρώνει την επίλυση προβλημάτων, χαρακτηρολογικά θέματα, θέματα σχέσεων με το θεραπευτή και τρόπους ρύθμισης της συνειδητοποίησής του.

Η θεραπεία Gestalt είναι πιο χρήσιμη για ασθενείς που είναι ανοιχτοί στο να δουλέψουν πάνω στην επίγνωση του εαυτού και γι’ αυτούς που θέλουν να έχουν μια φυσική κυριαρχία πάνω στη διαδικασία της συνειδητοποίησης. Παρότι κάποιοι λένε ότι ενδιαφέρονται να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους, οι περισσότεροι άνθρωποι που ζητούν ψυχοθεραπεία, βασικά θέλουν ανακούφιση από τη δυσφορία. Το παράπονό τους μπορεί να είναι γενικευμένη αδιαθεσία, συγκεκριμένες ενοχλήσεις ή δυσαρέσκεια στις σχέσεις. Οι ασθενείς συχνά περιμένουν ότι η ανακούφιση θα προκύψει από τη δουλειά που θα κάνει ο θεραπευτής παρά από τις δικές τους προσπάθειες.

Η ψυχοθεραπεία ενδείκνυται πολύ σε άτομα που δημιουργούν άγχος, κατάθλιψη κ.λ.π. απορρίπτοντας τον εαυτό τους, αποξενώνοντας πλευρές του εαυτού τους και εξαπατώντας τους εαυτούς τους. Εν συντομία, οι άνθρωποι που δεν γνωρίζουν πώς προάγουν τη δική τους δυστυχία είναι οι καλύτεροι υποψήφιοι, με την προϋπόθεση να είναι ανοιχτοί σε δουλειά συνειδητοποίησης, ειδικά σε συνειδητοποίηση της αυτορύθμισης. Η θεραπεία Gestalt είναι ιδιαίτερα κατάλληλη γι’ αυτούς που γνωρίζουν, διανοητικά, για τον εαυτό τους αλλά ωστόσο δεν εξελίσσονται.

Αυτοί που θέλουν ανακούφιση των συμπτωμάτων χωρίς να κάνουν δουλειά συνειδητοποίησης, μπορεί να είναι καλύτεροι υποψήφιοι για μετατροπή συμπεριφοράς, φαρμακευτική αγωγή, βιοανάδραση κ.ο.κ. Οι άμεσες μέθοδοι της θεραπείας Gestalt, διευκολύνουν τους ασθενείς να κάνουν αυτή την επιλογή από νωρίς στη θεραπεία. Ωστόσο, η δυσκολία των ασθενών να κάνουν τη δουλειά της επαφής ή συνειδητοποίησης, δεν πρέπει να ερμηνεύεται αυτόματα ότι σημαίνει πως δεν θέλουν να δουλέψουν. Ο σεβασμός για τον ασθενή στο σύνολό του, επιτρέπει στο θεραπευτή Gestalt να βοηθήσει τον ασθενή να ξεκαθαρίσει τις διαφορές μεταξύ του "δεν μπορώ" και "δεν θέλω" και να μάθει για το πώς τα εσωτερικά εμπόδια ή αντιστάσεις, όπως οι αποκτημένοι τρόποι συμπεριφοράς, το άγχος, η ντροπή και η ευαισθησία στο ναρκισσιστικό πλήγμα, αναστέλλουν τη δουλειά της συνειδητοποίησης.

Δεν υπάρχουν "πρέπει"

Δεν υπάρχουν "πρέπει" στη θεραπεία Gestalt. Μεγαλύτερη αξία δίνεται στην αυτονομία και τον αυτο-προσδιορισμό για τον ασθενή, απ’ ότι  σε άλλες αξίες. Αυτό δεν είναι ένα "πρέπει" αλλά μια προτίμηση. Η προσέγγιση εγκατάλειψης των "πρέπει" έχει το προβάδισμα στους στόχους του θεραπευτή για τον ασθενή και αφήνει την υπευθυνότητα και την επιδοκιμασία της συμπεριφοράς του ασθενή, στον ασθενή (φυσικά, οι εντολές και απαιτήσεις της κοινωνίας δεν αναστέλλονται επειδή ο ασθενής είναι σε θεραπεία Gestalt).

Πώς γίνεται η θεραπεία

Η θεραπεία Gestalt είναι μια εξερεύνηση παρά μια άμεση μετατροπή της συμπεριφοράς. Ο στόχος είναι η εξέλιξη και αυτονομία, μέσα από μια αύξηση στη συνειδητοποίηση. Αντί να διατηρεί την απόσταση και να ερμηνεύει, ο θεραπευτής Gestalt συναντά τους ασθενείς και καθοδηγεί την ενεργητική δουλειά συνειδητοποίησης. Η ενεργητική παρουσία του θεραπευτή είναι ζωντανή και ενθουσιώδης (και άρα ζεστή), ειλικρινής και άμεση. Οι ασθενείς μπορούν να δουν, να ακούσουν και να πληροφορηθούν για το πώς ο θεραπευτής τους βιώνει, τι βλέπει, τι αισθάνεται και πώς είναι σαν άτομο. Η εξέλιξη εμφανίζεται μέσα από γνήσια επαφή μεταξύ γνήσιων ανθρώπων. Οι ασθενείς μαθαίνουν πώς τους βλέπουν οι άλλοι και πως περιορίζεται η διαδικασία συνειδητοποίησής τους, όχι τόσο μέσα από συζήτηση για τα προβλήματά τους αλλά από το πώς αυτοί και ο θεραπευτής σχετίζονται μεταξύ τους.

Η γενική προσέγγιση της θεραπείας Gestalt είναι να διευκολύνει τη διερεύνηση με τρόπο που μεγιστοποιεί αυτό που εξακολουθεί να εξελίσσεται μετά τη συνεδρία και χωρίς το θεραπευτή. Ο ασθενής συχνά αφήνεται ημιτελής αλλά σκεπτικός ή "ανοιγμένος" ή με μια εργασία. Αυτό είναι σαν ένα ψητό που συνεχίζει να ψήνεται αφού βγει από το φούρνο. Συνεργαζόμαστε με την ανάπτυξη που συμβαίνει χωρίς εμάς και κάνουμε την αρχή ό,που χρειάζεται. Δίνουμε ό,ση διευκόλυνση χρειάζεται για να καλλιεργηθεί η αυτο-βελτίωση του ασθενή. Διευκολύνουμε την ανάπτυξη παρά ολοκληρώνουμε μια θεραπευτική διαδικασία.

Ο Perls (1948) πίστευε ότι ο απώτατος στόχος της ψυχοθεραπείας είναι η επίτευξη "αυτού του μεγέθους ολοκλήρωσης που διευκολύνει τη δική του ανάπτυξη". Ένα παράδειγμα μιας τέτοιας διευκόλυνσης είναι η αναλογία μιας μικρής τρύπας που κάνουμε σε ένα σωρό από χιόνι. Όταν αρχίσει να λιώνει το χιόνι, η βάση που ξεκίνησε σαν μια μικρή τρύπα, μεγαλώνει από μόνη της.  

Η πετυχημένη ψυχοθεραπεία φέρνει την ολοκλήρωση. Η ολοκλήρωση προϋποθέτει ταύτιση με όλες τις ζωτικές λειτουργίες – όχι μόνο με κάποιες ιδέες, συναισθήματα και πράξεις του ασθενή. Οποιαδήποτε απόρριψη των ιδεών, συναισθημάτων ή πράξεων του, από το ίδιο το άτομο, οδηγεί σε αποξένωση. Η επανενσωμάτωση (αναγνώριση ότι είναι δικά του κομμάτια) επιτρέπει στο άτομο να είναι πλήρης (ολόκληρος). Έτσι λοιπόν, η δουλειά της θεραπείας είναι να αποκτήσει το άτομο, επίγνωση των προηγούμενα αποξενωμένων κομματιών του και να τα δοκιμάσει, να τα αξιολογήσει και να τα αφομοιώσει ή να τα απορρίψει αν είναι εγω-συντονικά ή όχι, αντίστοιχα.

Ο Simkin (1968) χρησιμοποίησε την παρομοίωση ενός κέικ για να ενθαρρύνει τους ασθενείς να επανακτήσουν τα μέρη του εαυτού τους τα οποία θεώρησαν επιζήμια ή μη αποδεκτά: παρότι το λάδι ή το αλεύρι ή η σκόνη για το φούσκωμα, από μόνα τους μπορεί να είναι αηδιαστικά, είναι απαραίτητα για τη επιτυχία του κέικ ως σύνολο.

Η σχέση Εγώ-Εσύ

Η θεραπεία Gestalt εστιάζει στον ασθενή, όπως κάθε θεραπεία. Ωστόσο, η σχέση είναι οριζόντια, διαφέροντας έτσι από την παραδοσιακή σχέση θεραπείας. Στη θεραπεία Gestalt, ο θεραπευτής και ο ασθενής μιλάνε την ίδια γλώσσα, τη γλώσσα της παρούσας εστίασης, δίνοντας έμφαση στο άμεσο βίωμα και των δύο συμμετεχόντων. Οι θεραπευτές όπως και οι ασθενείς στη θεραπεία Gestalt, δείχνουν την πλήρη παρουσία τους.

Η θεραπεία Gestalt έδινε πάντα έμφαση σ’ αυτό που βιώνει ο ασθενής όπως επίσης και σ’ αυτό που παρατηρεί ο θεραπευτής για πράγματα που ο ασθενής δεν έχει επίγνωση. Αυτό επιτρέπει στον ασθενή να ενεργεί ως ίσος που έχει πλήρη πρόσβαση στα δεδομένα της δικής του εμπειρίας και έτσι μπορεί άμεσα να βιώνει εσωτερικά, αυτό που παρατηρεί ο θεραπευτής εξωτερικά. Σ’ ένα ερμηνευτικό σύστημα, ο ασθενής είναι ένας ερασιτέχνης και δεν έχει τη θεωρητική υποδομή για την ερμηνεία. Θεωρείται ότι τα σημαντικά εσωτερικά δεδομένα είναι ασυνείδητα και δεν βιώνονται.

Μια σημαντική πλευρά της θεραπευτικής σχέσης Gestalt είναι το θέμα της υπευθυνότητας. Η θεραπεία Gestalt δίνει έμφαση στο ότι και ο θεραπευτής και ο ασθενής είναι υπεύθυνοι για τον εαυτό τους. Όταν ο θεραπευτής θεωρεί τον εαυτό του υπεύθυνο για τον ασθενή, τότε γίνεται συνεργός στη στάση αποποίησης της προσωπικής υπευθυνότητας του ασθενή και έτσι ενισχύει την αναγκαιότητα για χειρισμό του ασθενή, λόγω της πεποίθησης ότι ο ασθενής δεν είναι ικανός να στηρίξει και να ρυθμίσει τον εαυτό του. Ωστόσο, πέρα από το ότι θεραπευτής και ασθενής είναι υπεύθυνοι για τον εαυτό τους, υπάρχει επίσης μια συμμαχία μεταξύ ασθενή και θεραπευτή, στην οποία πρέπει να δίνεται πάντα η κατάλληλη προσοχή.

Οι θεραπευτές είναι υπεύθυνοι για την ποιότητα και ποσότητα της παρουσίας τους, για την γνώση τους για τον εαυτό τους και τον ασθενή, για τη διατήρηση μιας μη αμυντικής στάσης και για το να κρατούν διαφανείς και προσαρμοσμένες στον ασθενή, τις προσωπικές τους διαδικασίες συνειδητοποίησης και επαφής.

Η συνειδητοποίηση του Τι και του Πώς

Στη θεραπεία Gestalt υπάρχει μια σταθερή και προσεκτική έμφαση στο τι κάνει ο ασθενής και πώς το κάνει. Τι αντιμετωπίζει ο ασθενής; Πώς ο ασθενής κάνει επιλογές; Ο ασθενής στηρίζεται στον εαυτό του ή αντιστέκεται;

Το εργαλείο είναι το άμεσο βίωμα και επεκτείνεται πέρα απ’ αυτό που βιώνεται αρχικά, συνεχίζοντας την εστίαση σε ευρύτερο πλαίσιο και σε βαθύτερα επίπεδα.

Οι τεχνικές της θεραπείας Gestalt είναι πειραματικές δουλειές, που αποτελούν το μέσο για την διεύρυνση του άμεσου βιώματος. Δεν είναι σχεδιασμένες για να πάνε τον ασθενή κάπου, να του αλλάξουν τα συναισθήματα, να τον αναδιαπλάσουν, ή να υποκινήσουν την κάθαρση.

Εδώ και Τώρα

Σε μια φαινομενολογική θεραπεία, το "τώρα" ξεκινά με την παρούσα συνειδητοποίηση του ασθενή. Αυτό που συμβαίνει πρώτα δεν είναι η παιδική ηλικία, αλλά αυτό που βιώνεται τώρα.  Η συνειδητοποίηση συμβαίνει τώρα. Τα προηγούμενα γεγονότα μπορεί να είναι το αντικείμενο της παρούσας συνειδητοποίησης, αλλά η διαδικασία της συνειδητοποίησης (π.χ. η ενθύμηση) είναι τώρα.

Τώρα μπορώ να έρθω σε επαφή με τον κόσμο γύρω μου ή τώρα μπορώ να έρθω σε επαφή με μνήμες ή προσδοκίες. Το να μη γνωρίζω το παρόν, το να μη θυμάμαι ή να μην έχω προσδοκίες, είναι όλα διαταραχές. Το παρόν είναι μια αέναη μετάβαση ανάμεσα στο παρελθόν και το μέλλον. Συχνά οι ασθενείς δε γνωρίζουν την τρέχουσα συμπεριφορά τους. Σε κάποιες περιπτώσεις, οι ασθενείς ζουν στο παρόν σαν να μην είχαν κανένα παρελθόν. Οι περισσότεροι ασθενείς ζουν στο μέλλον σα να ήταν τώρα. Όλα αυτά είναι διαταραχές της επίγνωσης του χρόνου.  

Το "τώρα" αναφέρεται σ’ αυτή τη στιγμή. Στην ώρα της θεραπείας, όταν οι ασθενείς αναφέρονται στη ζωή τους εκτός αυτής της ώρας, ή νωρίτερα μέσα στην ώρα, αυτό δεν είναι τώρα. Στη θεραπεία Gestalt, περισσότερο απ ότι σε οποιαδήποτε άλλη μορφή ψυχοθεραπείας, προσανατολιζόμαστε περισσότερο στο τώρα. Ασχολούμαστε με εμπειρίες των προηγούμενων λεπτών, ημερών, ετών ή δεκαετιών, που έχουν σημασία στο παρόν. Προσπαθούμε να πηγαίνουμε από τη συζήτηση (για ένα θέμα) στο άμεσο βίωμα. Για παράδειγμα, το να μιλάμε σε ένα άτομο που δεν είναι παρών (φυσικά) αντί να μιλάμε γι’ αυτό το άτομο, κινητοποιεί περισσότερο το άμεσο βίωμα συναισθημάτων.

Στη θεραπεία Gestalt, αυτή η "εδώ και τώρα" μεθοδολογία (Εγώ-Εσύ, τι-πώς) χρησιμοποιείται συχνά για να δουλέψουμε σε χαρακτηρολογική και εξελικτική ψυχοδυναμική.

Για παράδειγμα, μια τριαντάχρονη ασθενής είναι σε ομαδική θεραπεία. Είναι στην ενδιάμεση φάση της θεραπείας. Λέει ότι είναι πολύ θυμωμένη με έναν άντρα στην ομάδα. Μια θεμιτή και συχνή προσέγγιση Gestalt είναι "Πες το σ’ αυτόν". Αντί γι’ αυτό, ο θεραπευτής ακολουθεί άλλο δρόμο:

Θ: Ακούγεσαι όχι μόνο θυμωμένη αλλά κάτι περισσότερο.

Α: [Δείχνει ενδιαφέρον]

Θ: Ακούγεσαι και φαίνεσαι να είσαι εξοργισμένη.

Α: Είμαι, θα ήθελα να τον σκοτώσω.

Θ: Φαίνεσαι ότι αισθάνεσαι αδύναμη.

Α: Είμαι.

Θ: Η αδυναμία συνήθως συνοδεύει το θυμό. Για ποιο πράγμα αισθάνεσαι αδύναμη;

Α: Δεν μπορώ να τον κάνω να με αναγνωρίσει.

Θ: [Οι παρατηρήσεις του θεραπευτή για τις προηγούμενες συναλλαγές της με τον άντρα συμφωνούν μ’ αυτή τη δήλωση] και δεν το δέχεσαι αυτό.

Α: Όχι.

Θ: Και υπάρχει μια ένταση στο θυμό σου που μοιάζει να είναι μεγαλύτερη απ’ αυτή που αρμόζει στην κατάσταση.

Α: [Κουνά το κεφάλι συγκαταβατικά και κοντοστέκεται]

Θ: Τι βιώνεις:

Α: Πολλούς άντρες στη ζωή μου που ήταν έτσι.

Θ: Όπως ο πατέρας σου; [αυτό προκύπτει από προηγούμενη δουλειά με την ασθενή και δεν είναι μια αβάσιμη εικασία. Η δουλειά συνεχίζεται με μια επαναβίωση του ναρκισσιστικού πλήγματος από τον πατέρα της, που ποτέ δεν ανταποκρίθηκε θετικά σ’ αυτήν].

Όροι και Προϋποθέσεις Αναδημοσίευσης Περιεχομένου

Συγγραφέας άρθρου: Παναγιώτα Δ. Κυπραίου Ψυχολόγος Υγείας (MSc) - Σωματική & Gestalt Ψυχοθεραπεύτρια (ECP) - Επόπτρια Σωματικής Ψυχοθεραπείας - Συντονίστρια Σχολών Γονέων  https://www.psychotherapeia.net.gr

Πηγές

Becker, E. (1993) "Growing Up Rugged: Fritz Perls and Gestalt Therapy" in The Gestalt Journal, The Gestalt Journal Press. (ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στη διεύθυνση "http://www.gestalt.org/becker.htm" στις 20/10/03)

Fagan and Shepherd (1970) "The Paradoxical Theory of Change" in Gestalt Therapy Now, Harper Colophon. (ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στη διεύθυνση "http://www.gestalt.org/arnie.htm" στις 20/10/03)

Wulf, R. (1996) "The Historical Roots of Gestalt Therapy Theory" in Gestalt Dialogue: Newsletter for the Integrative Gestalt Centre, Aotearoa, New Zealand. (ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στη διεύθυνση "http://www.gestalt.org/wulf.htm" στις 20/10/03)

Wysong, J. (1994) "Introductions to Gestalt Therapy: Excitement and Growth in the Human Personality" in The Gestalt Journal, The Gestalt Journal Press. (ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στη διεύθυνση "http://www.gestalt.org/phgintro.htm" στις 20/10/03)

Yontef, G. (1993) "Gestalt Therapy: An introduction." in Awareness, Dialogue, and Process, The Gestalt Journal Press. (ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στη διεύθυνση "http://www.gestalt.org/yontef.htm" στις 20/10/03)

Yontef, G. (1992) "Considering Gestalt Reconsidered: A Review in Depth (of Gordon Wheeler’s Gestalt Therapy Reconsidered (1991))" in The Gestalt Journal, The Gestalt Journal Press. (ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στη διεύθυνση "http://www.gestalt.org/gary.htm" στις 20/10/03)