Οικολογική Αλληλεξάρτηση: Το πεδίο Οργανισμός/Περιβάλλον

Ένα άτομο υπάρχει, μέσω της διαφοροποίησης του εαυτού του από τον άλλο και της σύνδεσης του εαυτού του με τον άλλο.

Αυτές είναι δύο λειτουργίες ενός ορίου. Για να έχεις καλή επαφή με τον κόσμο, είναι απαραίτητο να ρισκάρεις να επεκταθείς και να ανακαλύψεις τα δικά σου όρια. Η αποτελεσματική αυτορύθμιση περιλαμβάνει επαφή στην οποία το άτομο έχει επίγνωση της διαφορετικότητας στο περιβάλλον, το οποίο είναι ενδεχομένως θρεπτικό ή τοξικό. Αυτό που είναι θρεπτικό αφομοιώνεται και οτιδήποτε άλλο αποβάλλεται. Αυτή η διαφοροποιημένη επαφή, αναπόφευκτα οδηγεί στην ανάπτυξη (Polster and Polster, 1973).

Ψυχικός Μεταβολισμός

Στη θεραπεία Gestalt, ο μεταβολισμός χρησιμοποιείται μεταφορικά για τη ψυχολογική λειτουργία. Οι άνθρωποι αναπτύσσονται δαγκώνοντας ένα κομμάτι (από τροφή ή ιδέες ή σχέσεις) κατάλληλου μεγέθους, μασώντας το (αξιολόγηση) και ανακαλύπτοντας αν είναι θρεπτικό ή τοξικό. Αν είναι θρεπτικό, ο οργανισμός το αφομοιώνει και το κάνει μέρος του εαυτού του. Αν είναι τοξικό, ο οργανισμός το φτύνει (το αποβάλλει). Αυτό απαιτεί από τους ανθρώπους να είναι πρόθυμοι να εμπιστευθούν τη γεύση και την κρίση τους. Η διάκριση απαιτεί ενεργητική αίσθηση των εξωτερικών ερεθισμάτων και επεξεργασία τους μαζί με εσωτερικά στοιχεία.

Ρύθμιση του Ορίου

Το όριο μεταξύ εαυτού και περιβάλλοντος, πρέπει να είναι διαπερατό ώστε να επιτρέπει ανταλλαγές, αλλά ωστόσο να είναι αρκετά σταθερό για να παρέχει αυτονομία. Το περιβάλλον περιλαμβάνει τοξίνες που πρέπει να φιλτράρονται. Ακόμη κι αυτό που είναι θρεπτικό, πρέπει να διακρίνεται ανάλογα με τις κυρίαρχες ανάγκες. Οι λειτουργίες μεταβολισμού διέπονται από τους νόμους της ομοιόστασης. Στην ιδανική κατάσταση, η πιο άμεση ανάγκη ενεργοποιεί τον οργανισμό μέχρι να ικανοποιηθεί ή να αντικατασταθεί από μια πιο ζωτική ανάγκη. Η ζωή είναι μια εξέλιξη αναγκών που καλύπτονται ή δεν καλύπτονται, επιτυγχάνοντας την ομοιοστατική ισορροπία και προχωρώντας στην επόμενη κίνηση και νέα ανάγκη.

Διαταραχές του Ορίου Επαφής

Όταν το όριο μεταξύ εαυτού και άλλου, γίνει ασαφές, χαθεί ή είναι αδιαπέραστο, αυτό οδηγεί σε μια διαταραχή της διάκρισης μεταξύ εαυτού και άλλου, μια διαταραχή και στην επαφή και στη συνειδητοποίηση (βλ. Perls, 1973; Polster και Polster, 1973). Σε μία καλή λειτουργία οριοθέτησης, οι άνθρωποι εναλλάσσονται μεταξύ σύνδεσης και διαχωρισμού, μεταξύ του να είναι σε επαφή με το τρέχον περιβάλλον και της απόσυρσης της προσοχής από το περιβάλλον. Το όριο της επαφής χάνεται με πολικά αντίθετους τρόπους, στη σύγκληση και στην απομόνωση.

Στη σύγκληση (ένωση), ο διαχωρισμός και η διάκριση μεταξύ του εαυτού και του άλλου, γίνεται τόσο ασαφής, που το όριο χάνεται. Στην απομόνωση, το όριο γίνεται τόσο αδιαπέραστο που χάνεται η σύνδεση, π.χ. η σημασία των άλλων για τον εαυτό χάνεται από τη συνειδητότητα.

Αναδίπλωση είναι ένα σχίσμα μέσα στον εαυτό, μια αντίσταση του εαυτού σε κάποιες πλευρές του. Αυτό υποκαθιστά το περιβάλλον με τον εαυτό, όπως όταν κάποιος κάνει στον εαυτό του αυτό που θέλει να κάνει σε κάποιον άλλο ή όταν κάνει στον εαυτό του αυτό που θέλει από κάποιον άλλο να του κάνει. Αυτός ο μηχανισμός οδηγεί στην απομόνωση. Η ψευδαίσθηση της αυτάρκειας είναι ένα παράδειγμα αναδίπλωσης αφού αντικαθιστά το περιβάλλον με τον εαυτό. Αν και το άτομο μπορεί από μόνο του να αναπνεύσει και να μασήσει, ο αέρας και η τροφή πρέπει να προέλθουν από το περιβάλλον.

Ενδοσκόπηση είναι ένας τρόπος αναδίπλωσης που μπορεί να είναι παθολογικός ή υγιής. Για παράδειγμα, η αντίσταση στην παρόρμηση να εκφραστεί θυμός μπορεί να εξυπηρετεί στην αντιμετώπιση ενός επικίνδυνου περιβάλλοντος. Σε μια τέτοια κατάσταση, το να δαγκώσει κάποιος τα χείλη του μπορεί να είναι πιο λειτουργικό από το να πει κάτι δηκτικό.

Μέσω της ενδοβολής, το ξένο υλικό απορροφάται χωρίς διάκριση ή αφομοίωση. Η ολοκληρωτική απορρόφηση δημιουργεί μια "δήθεν" προσωπικότητα και έναν άκαμπτο χαρακτήρα. Οι ενδοβλημένες αξίες και συμπεριφορά, επιβάλλονται στον εαυτό. Όπως σε όλες τις διαταραχές ορίων επαφής, η ολοκληρωτική απορρόφηση μπορεί να είναι υγιής ή παθολογική, ανάλογα με τις συνθήκες και το βαθμό συνειδητοποίησης. Για παράδειγμα, οι σπουδαστές που παίρνουν μια σειρά διαλέξεων μπορεί, με πλήρη επίγνωση ότι το κάνουν, να αντιγράψουν, να απομνημονεύσουν και να αναπαράγουν υλικό χωρίς πλήρη αφομοίωση.

Προβολή είναι μια σύγχυση του εαυτού με τον άλλο που προέρχεται από την απόδοση χαρακτηριστικών στον εξωτερικό κόσμο, τα οποία είναι στην πραγματικότητα δικά μας. Ένα παράδειγμα υγιούς προβολής είναι η τέχνη. Η παθολογική προβολή προκύπτει από την έλλειψη συνειδητοποίησης και αποδοχής της υπευθυνότητας γι’ αυτό που προβάλλεται.

Εκτροπή είναι η αποφυγή της επαφής ή της συνειδητοποίησης μέσω της απομάκρυνσης, όπως όταν κάποιος είναι ευγενικός αντί να είναι ειλικρινής. Η εκτροπή μπορεί να επιτευχθεί όταν κάποιος δεν εκφράζεται άμεσα ή δεν "παίρνει". Στην τελευταία περίπτωση, το άτομο αισθάνεται συνήθως ασυγκίνητο, ενώ στην πρώτη περίπτωση το άτομο νιώθει συχνά ανικανότητα και ματαίωση γιατί δεν παίρνει αυτό που επιθυμεί. Η εκτροπή μπορεί να είναι χρήσιμη εκεί που, με επίγνωση, καλύπτει τις ανάγκες της περίστασης (π.χ. όταν η περίσταση απαιτεί ψυχραιμία). Άλλα παραδείγματα εκτροπής είναι το να μη κοιτάς τον άλλο, η φλυαρία, η ασάφεια, το να συζητάς σχετικά και όχι συγκεκριμένα (Polster and Polster, 1973).

Οργανισμική Αυτορύθμιση

Η ανθρώπινη ρύθμιση είναι, σε κυμαινόμενους βαθμούς, είτε α) οργανισμική, δηλαδή βασίζεται σε μια σχετικά πλήρη και ακριβή αναγνώριση αυτού που είναι ή β) υπαγορευτική, δηλαδή βασίζεται στην αυθαίρετη επιβολή αυτού που πιστεύει κάποιος ρυθμιστής ότι θα ’πρεπε ή δεν θα ’πρεπε να είναι. Αυτό ισχύει στην ενδοψυχική ρύθμιση, στη ρύθμιση των διαπροσωπικών σχέσεων και στη ρύθμιση των κοινωνικών ομάδων.

"Υπάρχει μόνο ένα πράγμα που θα ’πρεπε να ρυθμίζει: η κατάσταση. Αν καταλαβαίνεις την κατάσταση στην οποία βρίσκεσαι και την αφήσεις να ρυθμίσει τις πράξεις σου, τότε μαθαίνεις να αντιμετωπίζεις τη ζωή" (Perls, 1976). Ο Perls επεξήγησε το παραπάνω, με ένα παράδειγμα οδήγησης αυτοκινήτου. Αντί για ένα προσχεδιασμένο πρόγραμμα, "θέλω να οδηγήσω με 65 μίλια την ώρα", ένα άτομο που έχει επίγνωση της κατάστασης, θα οδηγήσει με διαφορετική ταχύτητα τη νύχτα ή διαφορετικά όταν είναι μέσα σε κίνηση ή ακόμα διαφορετικότερα όταν είναι κουρασμένος, κ.ο.κ. Εδώ ο Perls ξεκαθαρίζει ότι "άσε την κατάσταση να ρυθμίζει", σημαίνει ρύθμιση μέσα από συνειδητοποίηση του τρέχοντος πλαισίου αναφοράς, λαμβάνοντας υπόψη τα θέλω του ατόμου, παρά μέσα από αυτό που θεωρούνταν ότι "θα έπρεπε" να συμβεί.

Στην οργανισμική αυτορύθμιση, η επιλογή και η εκμάθηση συμβαίνουν ολιστικά, με μια φυσική ενοποίηση μυαλού και σώματος, σκέψης και συναισθήματος, αυθορμητισμού και σκοπιμότητας. Στην υπαγορευτική ρύθμιση, κυριαρχεί η γνώση και δεν υπάρχει καμία ολιστική συναίσθηση.

Προφανώς, δεν μπορεί να είναι σε πλήρη επίγνωση οτιδήποτε είναι σχετικό με τη ρύθμιση ορίων. Οι περισσότερες συναλλαγές διαχειρίζονται από αυτόματους, συνήθεις τρόπους με ελάχιστη συνειδητοποίηση. Η οργανισμική αυτορύθμιση απαιτεί, το σύνηθες να γίνει πλήρως συνειδητό, κατά περίπτωση. Όταν η συνειδητοποίηση δεν εμφανίζεται όπως πρέπει και/ή δεν οργανώνει την απαραίτητη κινητική δραστηριότητα, η ψυχοθεραπεία σαν μέθοδος μπορεί να βοηθήσει στην αύξηση της συνειδητοποίησης, την απόκτηση ουσιαστικών επιλογών και υπευθυνότητας.

Συνειδητοποίηση

Η συνειδητοποίηση και ο διάλογος είναι τα δύο βασικά θεραπευτικά εργαλεία στη θεραπεία Gestalt. Η συνειδητοποίηση είναι μια μορφή εμπειρίας που αφορά το να είσαι σε επαφή με την ύπαρξή σου, με αυτό που είναι.

Σύμφωνα με τη Laura Perls (1973): Ο στόχος της θεραπείας Gestalt είναι το συνεχές της συνειδητοποίησης, η προοδευτική ανάπτυξη της Gestalt, όπου αυτό που απασχολεί και ενδιαφέρει περισσότερο τον οργανισμό, η σχέση, η ομάδα ή η κοινωνία, γίνεται Gestalt, έρχεται στο προσκήνιο όπου μπορεί να βιωθεί και να διευθετηθεί (να αναγνωριστεί, να επεξεργαστεί, να τακτοποιηθεί, να αλλαχθεί, να πεταχτεί κλπ.) πλήρως, έτσι ώστε μετά μπορεί να πάει στο παρασκήνιο (να ξεχαστεί ή να αφομοιωθεί και να ενοποιηθεί) και να αφήσει ελεύθερο το προσκήνιο για την επόμενη σχετική Gestalt.

Η πλήρης συνειδητοποίηση είναι η διαδικασία του να είσαι σε προσεκτική επαφή με τα πιο σημαντικά γεγονότα στο πεδίο άτομο/περιβάλλον, με πλήρη αισθητικο-κινητηριακή, συναισθηματική, γνωστική και ενεργητική υποστήριξη. Η διορατικότητα, μια μορφή συνειδητοποίησης, είναι μία άμεση κατανόηση της προφανούς ενότητας των ανόμοιων στοιχείων μέσα στο πεδίο. Η συνειδητή επαφή δημιουργεί νέες, σημαντικές ολοκληρωμένες μορφές και έτσι είναι από μόνη της μια ολοκλήρωση ενός προβλήματος.

Η ουσιαστική συνειδητοποίηση βασίζεται και ενεργοποιείται από την κυρίαρχη παρούσα ανάγκη του οργανισμού. Αφορά όχι μόνο αυτογνωσία αλλά μια άμεση γνώση της τρέχουσας κατάστασης και του πώς είναι ο εαυτός μέσα σ’ αυτή την κατάσταση. Οποιαδήποτε άρνηση της κατάστασης και των απαιτήσεων της ή των προσωπικών "θέλω" και της επιλεγμένης αντίδρασης, διαταράσσει τη συνειδητοποίηση. Η ουσιαστική συνειδητοποίηση αναφέρεται σε έναν εαυτό που βρίσκεται σε διάλογο με τον κόσμο και έχει επίγνωση του άλλου.

Η συνειδητοποίηση συνοδεύεται από την κυριότητα δηλ. τη διαδικασία του να γνωρίζεις τον έλεγχο που μπορείς να ασκήσεις, τη δυνατότητα επιλογής και την προσωπική υπευθυνότητα για τη συμπεριφορά και τα αισθήματά σου. Χωρίς αυτήν, το άτομο μπορεί να είναι σε επαφή με την εμπειρία και το ζωτικό του χώρο αλλά όχι με την επιρροή που έχει ή δεν έχει.

Η συνειδητοποίηση είναι γνωστική, αισθητική και συναισθηματική. Το άτομο που παραδέχεται προφορικά την κατάστασή του αλλά δεν τη βλέπει πραγματικά, δεν τη γνωρίζει, δεν αντιδρά σ’ αυτήν και δεν αισθάνεται ότι ανταποκρίνεται σ’ αυτήν, δεν έχει πλήρη επίγνωση και δεν είναι σε πλήρη επαφή. Το άτομο που έχει επίγνωση, γνωρίζει τι κάνει, πως το κάνει, ότι έχει εναλλακτικές επιλογές και ότι επιλέγει να είναι έτσι όπως είναι.  

Η πράξη της συνειδητοποίησης είναι πάντα στο εδώ και τώρα, παρότι το περιεχόμενο της συνειδητοποίησης μπορεί να είναι μακρινό. Η πράξη της ενθύμησης είναι τώρα· αυτό που ανακαλείται δεν είναι τώρα. Όταν η κατάσταση απαιτεί συνειδητοποίηση του παρελθόντος ή πρόβλεψη του μέλλοντος, η ουσιαστική συνειδητοποίηση το λαμβάνει υπόψη. Για παράδειγμα:

Ασθενής: [Φαίνεται σε μεγαλύτερη ένταση απ’ ότι συνήθως] Δεν ξέρω πάνω σε τι να δουλέψω.

Θεραπευτής: Τι συνειδητοποιείς αυτή τη στιγμή;

Α: Χαίρομαι που σε βλέπω αλλά έχω υπερένταση για μια συνάντηση απόψε με το αφεντικό μου. Έχω κάνει πρόβα και έχω προετοιμαστεί και έχω προσπαθήσει να στηρίξω τον εαυτό μου καθώς περιμένω.

Θ: Τι χρειάζεσαι αυτή τη στιγμή;

Α: Σκέφτηκα να τη βάλω στην άδεια καρέκλα και να της μιλήσω. Αλλά είμαι σε τόση ένταση που χρειάζομαι να κάνω κάτι πιο σωματικό. Έχω ανάγκη να κινηθώ, να αναπνεύσω, να κάνω θόρυβο.

Θ: [Κοιτάζει αλλά παραμένει σιωπηλός]

Α: Εξαρτάται από μένα, ε; [Παύση. Ο ασθενής σηκώνεται, αρχίζει να τεντώνεται, να χασμουριέται. Οι κινήσεις και οι ήχοι γίνονται πιο ζωηρά. Μετά από λίγα λεπτά, κάθεται και φαίνεται πιο χαλαρός και πιο ζωντανός.] Τώρα είμαι έτοιμος.

Θ: Φαίνεσαι πιο ζωντανός.

Α: Τώρα είμαι έτοιμος να εξερευνήσω τι ήταν αυτό που με κρατούσε σε τόση νευρικότητα για το αποψινό.

Η αυτο-απόρριψη και η πλήρης επίγνωση δεν μπορούν να συνυπάρχουν: η μία αποκλείει την άλλη. Η απόρριψη του εαυτού διαστρεβλώνει την επίγνωση γιατί αποτελεί μια άρνηση αυτού που το άτομο είναι. Η αυτο-απόρριψη είναι ταυτόχρονα μία σύγχυση του ποιος "εγώ είμαι" και μια αυταπάτη ότι είμαι υπεράνω αυτού που φαινομενικά αναγνωρίζω (Sartre, 1966). Το να λέω "εγώ είμαι" σα να ήταν μια παρατήρηση ενός άλλου ατόμου ή σαν το "εγώ" να μην ήταν προσωπική επιλογή ή χωρίς να γνωρίζω πώς δημιουργώ και διαιωνίζω το "εγώ είμαι", είναι κακή πίστη παρά διορατική επίγνωση.

Υπευθυνότητα

Οι άνθρωποι, σύμφωνα με τη θεραπεία Gestalt, είναι υπεύθυνοι (ικανοί να αντιδράσουν), δηλαδή είναι οι βασικοί παράγοντες στον καθορισμό της συμπεριφοράς τους. Όταν οι άνθρωποι συγχέουν την υπευθυνότητα με την κατηγορία και τα "πρέπει", πιέζουν και χειρίζονται τους εαυτούς τους. Προσπαθούν αλλά δεν είναι ολοκληρωμένοι και αυθόρμητοι. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, τα πραγματικά τους "θέλω", οι ανάγκες, οι αντιδράσεις τους στο περιβάλλον και οι επιλογές τους στην κατάσταση που βρίσκονται, αγνοούνται και συμμορφώνονται υπερβολικά ή επαναστατούν ενάντια στα "πρέπει".

Οι θεραπευτές Gestalt πιστεύουν ότι είναι σημαντικό το άτομο να διακρίνει ξεκάθαρα μεταξύ αυτού που επιλέγει και αυτού που παρέχεται. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις τους σε συνάρτηση με το περιβάλλον. Το να κατηγορείς εξωτερικές δυνάμεις (π.χ. γενετικούς παράγοντες ή γονείς) γι’ αυτό που επιλέγεις, είναι αυταπάτη. Το να παίρνεις την ευθύνη γι’ αυτό που δεν επέλεξες, είναι επίσης αυταπάτη.

Οι άνθρωποι είναι υπεύθυνοι για ηθικές επιλογές. Η θεραπεία Gestalt βοηθά τους ασθενείς να ανακαλύψουν αυτό που είναι ηθικό, σύμφωνα με τη δική τους επιλογή και τις δικές τους αξίες. Η θεραπεία Gestalt θέτει ένα σοβαρό καθήκον στο κάθε άτομο: να επιλέγει και να αξιολογεί.

Ποικιλία εννοιών

Η θεωρία προσωπικότητας της θεραπείας Gestalt, αναπτύχθηκε κυρίως μέσα από την κλινική εμπειρία. Ο στόχος ήταν μια θεωρία προσωπικότητας που να βοηθά το έργο μας ως ψυχοθεραπευτές, παρά μια ολοκληρωμένη θεωρία προσωπικότητας.

Παρόλο που η θεραπεία Gestalt είναι φαινομενολογική, ασχολείται και με το ασυνείδητο, δηλ. με αυτό που δεν έρχεται στο συνειδητό επίπεδο όταν χρειάζεται. Στη θεραπεία Gestalt, η συνειδητοποίηση σημαίνει να είσαι σε επαφή και η μη συνειδητοποίηση σημαίνει να μην είσαι σε επαφή.

Η μη συνειδητοποίηση μπορεί να εξηγηθεί μέσα από διάφορα φαινόμενα, όπως είναι η μαθημένη επιλεκτική προσοχή, η απώθηση, το γνωστικό σετ, ο χαρακτήρας και το στυλ. Ο Simkin (1976) σύγκρινε την προσωπικότητα με μια μπάλα που επιπλέει στο νερό: σε κάθε χρονική στιγμή, μόνο ένα τμήμα είναι εκτεθειμένο, ενώ το υπόλοιπο είναι βυθισμένο στο νερό. Η μη συνειδητοποίηση οφείλεται στο ότι ο οργανισμός δεν είναι σε επαφή με το εξωτερικό του περιβάλλον, επειδή είναι πολύ βυθισμένος στο εσωτερικό του περιβάλλον ή επειδή δεν είναι σε επαφή με την εσωτερική του ζωή λόγω προσκόλλησης στο εξωτερικό περιβάλλον.

Θεωρία της αλλαγής

Τα παιδιά ενδοβάλλουν ιδέες και συμπεριφορά. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα μια επιβεβλημένη ηθική παρά μια ηθική συμβατή με τον οργανισμό. Σαν συνέπεια, οι άνθρωποι συχνά αισθάνονται ένοχοι όταν φέρονται σύμφωνα με τα "θέλω" τους αντί σύμφωνα με τα "πρέπει". Κάποιοι άνθρωποι επενδύουν ένα τεράστιο ποσό ενέργειας στη διατήρηση του σχίσματος ανάμεσα στα "πρέπει" και στα "θέλω", του οποίου η επίλυση προϋποθέτει την αναγνώριση της προσωπικής τους ηθικής σε αντίθεση με την ενδοβλημένη ηθική. Τα "πρέπει" σαμποτάρουν αυτούς τους ανθρώπους και όσο περισσότερο πιέζονται να είναι κάτι που δεν είναι πραγματικά, τόσο περισσότερη αντίσταση προκαλείται και δεν επέρχεται καμία αλλαγή.

Ο Beisser (1970) ανέπτυξε τη θεωρία ότι η αλλαγή δεν επέρχεται μέσα από μια εξαναγκαστική προσπάθεια, από το άτομο ή από κάποιον άλλο, να αλλάξει, αλλά έρχεται όταν το άτομο αφιερώσει χρόνο και προσπάθεια στο να είναι "αυτό που είναι", να είναι ολοκληρωτικά μέσα στην τωρινή του στάση. Όταν ο θεραπευτής αρνηθεί το ρόλο του υπεύθυνου για την αλλαγή, γίνεται δυνατή η μεθοδική και ουσιαστική αλλαγή.

Σύμφωνα με τη θεραπεία Gestalt, η συνειδητοποίηση (που συμπεριλαμβάνει κυριότητα, επιλογή, υπευθυνότητα) και η επαφή, φέρνουν φυσιολογική και αυθόρμητη αλλαγή. Η βεβιασμένη αλλαγή είναι μια προσπάθεια να πραγματωθεί μια εικόνα παρά να πραγματωθεί ο εαυτός. Με τη συνειδητοποίηση, την αποδοχή του εαυτού και το δικαίωμα να υπάρχεις όπως είσαι, ο οργανισμός μπορεί να εξελιχθεί. Η βεβιασμένη παρέμβαση καθυστερεί αυτή τη διαδικασία.

Σύμφωνα με την αρχή Prägnanz, το πεδίο θα διαμορφωθεί από μόνο του στη βέλτιστη Gestalt που θα επιτρέψουν οι συνθήκες. Με τον ίδιο τρόπο, οι θεραπευτές Gestalt πιστεύουν ότι οι άνθρωποι έχουν μια έμφυτη τάση προς την υγεία. Αυτή η ροπή υπάρχει στη φύση και οι άνθρωποι είναι μέρος της φύσης. Η συνειδητοποίηση του προφανούς, το συνεχές της συνειδητοποίησης, είναι ένα εργαλείο που το άτομο μπορεί σκόπιμα να χρησιμοποιεί για να δρομολογήσει αυτή την αυθόρμητη τάση για υγεία.

Διαφοροποίηση του Πεδίου: Πολικότητα σε αντίθεση με τη Διχοτόμηση

Διχοτόμηση είναι ένα σχίσμα όπου το πεδίο δε λαμβάνεται ως ένα σύνολο που διακρίνεται σε διαφορετικά και αλληλοσυνδεόμενα τμήματα, αλλά ως μια συλλογή από ανταγωνιστικές (ή η μία ή η άλλη) και ασύνδετες δυνάμεις. Η διχοτομημένη σκέψη παρεμβαίνει στην οργανισμική αυτορύθμιση. Δεν είναι ανεκτική στην ποικιλομορφία μεταξύ των ατόμων και στις παράδοξες αλήθειες για ένα συγκεκριμένο άτομο.

Η οργανισμική αυτορύθμιση οδηγεί στη συνένωση των τμημάτων μεταξύ τους και σε ένα σύνολο που περικλείει τα τμήματα.

Το πεδίο συχνά διακρίνεται σε πολικότητες: τμήματα αντίθετα, που συμπληρώνουν το ένα το άλλο, όπως οι θετικοί και αρνητικοί πόλοι ενός ηλεκτρικού πεδίου. Η έννοια της πολικότητας αντιμετωπίζει τα αντίθετα ως τμήματα ενός συνόλου, όπως το yin και yang.

Μ’ αυτή την πολική οπτική του πεδίου, οι διαφορές γίνονται αποδεκτές και ενσωματώνονται. Η έλλειψη γνήσιας ενσωμάτωσης δημιουργεί σχίσματα, όπως σώμα-μυαλό, εαυτός-εξωτερικός κόσμος, παιδικό-ώριμο, βιολογικό-πολιτισμικό και ασυνείδητο-συνειδητό. Μέσα από το διάλογο, μπορεί να γίνει ενοποίηση των τμημάτων σε ένα καινούριο σύνολο στο οποίο υπάρχει μια διαφοροποιημένη ενότητα. Διχοτομήσεις όπως: ιδεώδης εαυτός-φτωχός εαυτός, σκέψη-παρόρμηση, κοινωνικές απαιτήσεις-προσωπικές ανάγκες, μπορούν να αποκατασταθούν με την ενσωμάτωση σε ένα σύνολο που διακρίνεται σε φυσικές πολικότητες (Perls, 1947).

Ορισμός της υγείας Α: η καλή Gestalt ως πολικότητα

Η καλή Gestalt περιγράφει ένα πεδίο αντίληψης, οργανωμένο με σαφήνεια και καλή μορφή. Μια καλά σχηματισμένη μορφή, σίγουρα ξεχωρίζει σε σχέση με ένα ευρύτερο και λιγότερο ευδιάκριτο υπόβαθρο. Η σχέση ανάμεσα σ’ αυτό που ξεχωρίζει (μορφή) και στο πλαίσιο αναφοράς (υπόβαθρο) είναι το νόημα. Στην καλή Gestalt, το νόημα είναι σαφές. Η καλή Gestalt δίνει έναν ορισμό της υγείας, ανεξαρτήτως πλαισίου αναφοράς.

Στην υγεία, η μορφή μεταβάλλεται κατά περίπτωση, δηλαδή αλλάζει εστιασμό όταν καλυφθεί η ανάγκη ή παραγκωνιστεί από μια πιο επείγουσα ανάγκη. Δεν αλλάζει τόσο ραγδαία ώστε να εμποδίζει την ικανοποίηση (όπως στην υστερία) ή τόσο αργά ώστε οι νέες μορφές να μην έχουν την ευκαιρία να επικρατήσουν οργανισμικά (όπως στον ψυχαναγκασμό). Στην υγεία, η συνειδητοποίηση απεικονίζει επακριβώς, την κυρίαρχη ανάγκη του συνολικού πεδίου. Η ανάγκη είναι μια λειτουργία εξωτερικών παραγόντων (φυσική δομή του πεδίου, πολιτική δραστηριότητα, έργα της φύσης κ.ο.κ.) και εσωτερικών παραγόντων (πείνα, κούραση, ενδιαφέρον, πρότερη εμπειρία κ.ο.κ.).

Ορισμός της υγείας Β: η πολικότητα της δημιουργικής προσαρμογής

Η έννοια της υγιούς λειτουργικότητας στη θεραπεία Gestalt, περιλαμβάνει τη δημιουργική προσαρμογή. Η ψυχοθεραπεία που απλά βοηθά τους ασθενείς να προσαρμοστούν, δημιουργεί συμμόρφωση και στερεοτυπία. Η ψυχοθεραπεία που απλά οδηγεί τους ανθρώπους να επιβληθούν στον κόσμο χωρίς να σκέφτονται τους άλλους, θα δημιουργούσε παθολογικό ναρκισσισμό και μια πραγμάτωση του εαυτού που απαρνείται τον κόσμο και είναι απομονωμένος απ’ αυτόν.

Ένα άτομο που εκδηλώνει δημιουργική αλληλεπίδραση, παίρνει την ευθύνη για την οικολογική εξισορρόπηση μεταξύ του εαυτού του και του περιβάλλοντος.

Το άτομο και το περιβάλλον σχηματίζουν μια πολικότητα. Η επιλογή δεν είναι ανάμεσα στο άτομο και στο περιβάλλον αλλά ανάμεσα στην οργανισμική και αυθαίρετη ρύθμιση.

Η αντίσταση είναι μέρος μιας πολικότητας που αποτελείται από μια παρόρμηση και αντίσταση σ’ αυτή την παρόρμηση. Θεωρούμενη ως μια διχοτόμηση, η αντίσταση συχνά αντιμετωπίζεται ως "κακή" και σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο, καταλήγει να σημαίνει απλά ότι ο ασθενής ακολουθεί τις προσωπικές υπαγορεύσεις του αντί αυτές του θεραπευτή. Θεωρούμενη ως μια πολικότητα, η αντίσταση είναι εξίσου αναπόσπαστο κομμάτι της υγείας όσο και το χαρακτηριστικό στο οποίο υπάρχει αντίσταση.

Οι θεραπευτές Gestalt παρακολουθούν και τη λειτουργική διαδικασία της συνειδητοποίησης και τη διαδικασία αντίστασης της  συνειδητοποίησης. Πολλοί θεραπευτές Gestalt αποφεύγουν τη λέξη "αντίσταση" γιατί παραπέμπει σε μια θεώρηση της διαδικασίας ως μια μάχη ισχύος μεταξύ θεραπευτή και ασθενή, αντί ως τη σύγκρουση του ασθενή με τον εαυτό του, που πρέπει να ενσωματωθεί σ’ έναν αρμονικά διαφοροποιημένο εαυτό.

Αδιέξοδο

Το αδιέξοδο είναι μια κατάσταση όπου δεν υπάρχει εξωτερική υποστήριξη και το άτομο πιστεύει ότι δεν μπορεί να στηρίξει τον εαυτό του. Το τελευταίο οφείλεται κυρίως στο ότι η δύναμη του ατόμου μοιράζεται μεταξύ παρόρμησης και αντίστασης. Η συχνότερη μέθοδος αντιμετώπισης αυτής της κατάστασης είναι το να χειρίζεσαι τους άλλους.

Ένα οργανισμικά αυτορυθμιζόμενο άτομο, παίρνει την ευθύνη για ό,τι κάνει για τον εαυτό του, για ό,τι κάνουν οι άλλοι για τον εαυτό του και για ό,τι κάνει ο εαυτός του για τους άλλους. Το άτομο συναλλάσσεται με το περιβάλλον, αλλά η βασική υποστήριξη για τη ρύθμιση της ύπαρξής του είναι από τον εαυτό του. Όταν το άτομο δεν το γνωρίζει αυτό, η εξωτερική υποστήριξη γίνεται μια αναπλήρωση για την αυτο-υποστήριξη αντί μια πηγή θρέψης για τον εαυτό.

Στις περισσότερες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις, το αδιέξοδο παρακάμπτεται από την εξωτερική υποστήριξη του θεραπευτή και ο ασθενής δεν βρίσκει την αυτο-υποστήριξη αρκετή. Στη θεραπεία Gestalt, οι ασθενείς μπορούν να αντεπεξέλθουν το αδιέξοδο λόγω της έμφασης του θεραπευτή στην επαφή αγάπης χωρίς να κάνει τη δουλειά του ασθενή, δηλαδή χωρίς να τον διασώζει ή να τροφοδοτεί την παιδική του στάση.

Όροι και Προϋποθέσεις Αναδημοσίευσης Περιεχομένου

Συγγραφέας άρθρου: Παναγιώτα Δ. Κυπραίου Ψυχολόγος Υγείας (MSc) - Σωματική & Gestalt Ψυχοθεραπεύτρια (ECP) - Επόπτρια Σωματικής Ψυχοθεραπείας - Συντονίστρια Σχολών Γονέων  https://www.psychotherapeia.net.gr

Πηγές

Becker, E. (1993) "Growing Up Rugged: Fritz Perls and Gestalt Therapy" in The Gestalt Journal, The Gestalt Journal Press. (ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στη διεύθυνση "http://www.gestalt.org/becker.htm" στις 20/10/03)

Fagan and Shepherd (1970) "The Paradoxical Theory of Change" in Gestalt Therapy Now, Harper Colophon. (ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στη διεύθυνση "http://www.gestalt.org/arnie.htm" στις 20/10/03)

Wulf, R. (1996) "The Historical Roots of Gestalt Therapy Theory" in Gestalt Dialogue: Newsletter for the Integrative Gestalt Centre, Aotearoa, New Zealand. (ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στη διεύθυνση "http://www.gestalt.org/wulf.htm" στις 20/10/03)

Wysong, J. (1994) "Introductions to Gestalt Therapy: Excitement and Growth in the Human Personality" in The Gestalt Journal, The Gestalt Journal Press. (ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στη διεύθυνση "http://www.gestalt.org/phgintro.htm" στις 20/10/03)

Yontef, G. (1993) "Gestalt Therapy: An introduction." in Awareness, Dialogue, and Process, The Gestalt Journal Press. (ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στη διεύθυνση "http://www.gestalt.org/yontef.htm" στις 20/10/03)

Yontef, G. (1992) "Considering Gestalt Reconsidered: A Review in Depth (of Gordon Wheeler’s Gestalt Therapy Reconsidered (1991))" in The Gestalt Journal, The Gestalt Journal Press. (ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στη διεύθυνση "http://www.gestalt.org/gary.htm" στις 20/10/03)