Η θεραπεία Gestalt είναι μια φαινομενολογική-υπαρξιστική θεραπεία που θεμελιώθηκε από τον Frederick (Fritz) και την Laura Perls στη δεκαετία του 1940.

Διδάσκει τους θεραπευτές και τους ασθενείς τη φαινομενολογική μέθοδο συνειδητοποίησης, στην οποία γίνεται διάκριση της αντίληψης, του συναισθήματος και της δράσης, από την ερμηνεία και την ανακατάταξη στάσεων που προϋπάρχουν.

Οι εξηγήσεις και ερμηνείες θεωρούνται λιγότερο αξιόπιστες απ’ αυτό που γίνεται άμεσα αντιληπτό και αισθητό. Οι ασθενείς και οι θεραπευτές στη θεραπεία Gestalt, κάνουν διάλογο, δηλαδή, ανταλλάσσουν τις φαινομενολογικές τους απόψεις. Οι διαφορές των απόψεων γίνονται το επίκεντρο πειραματισμού και συνεχούς διαλόγου.

Ο στόχος για τους πελάτες είναι να συνειδητοποιήσουν τι κάνουν, πώς το κάνουν και πώς μπορούν να αλλάξουν τον εαυτό τους και ταυτόχρονα, να μάθουν να αποδέχονται και να εκτιμούν τον εαυτό τους.

Η θεραπεία Gestalt επικεντρώνεται περισσότερο στην διαδικασία (τί συμβαίνει) απ’ ότι στο περιεχόμενο (τί συζητιέται). Η έμφαση είναι στο τί συμβαίνει τώρα, στην τρέχουσα σκέψη και συναίσθημα.

Η Φαινομενολογική προσέγγιση

Φαινομενολογία είναι μια επιστημονική αρχή που βοηθά τους ανθρώπους να στέκονται έξω από το συνήθη τρόπο σκέψης τους, έτσι ώστε να βλέπουν τη διαφορά μεταξύ αυτού που πραγματικά αντιλαμβάνονται και αισθάνονται στην παρούσα κατάσταση και αυτού που αποτελεί κατάλοιπο από το παρελθόν (Idhe, 1977).

Μια εξερεύνηση Gestalt, δίνει προσοχή, χρησιμοποιεί και διευκρινίζει την άμεση, "απλοϊκή" αντίληψη η οποία "δεν έχει μολυνθεί από την εκμάθηση" (Wertheimer, 1945).

Η θεραπεία Gestalt μεταχειρίζεται αυτό που γίνεται "υποκειμενικά" αισθητό στο παρόν, όπως και αυτό που παρατηρείται "αντικειμενικά", ως πραγματικά και σημαντικά στοιχεία – σε αντίθεση με προσεγγίσεις που χειρίζονται αυτά που βιώνει ο ασθενής ως "απλές εμφανίσεις" και χρησιμοποιούν την ερμηνεία για να βρουν "πραγματικό νόημα".

Ο στόχος της φαινομενολογικής εξερεύνησης Gestalt, είναι η συνειδητοποίηση ή διορατικότητα.

"Διορατικότητα είναι μια διαμόρφωση του αντιληπτικού πεδίου με τέτοιο τρόπο ώστε οι σημαντικές πραγματικότητες να είναι προφανείς. Είναι η διαμόρφωση μιας gestalt (ολοκληρωμένη μορφή) στην οποία οι σχετικοί παράγοντες κατέχουν τη θέση τους σε σχέση με το όλον" (Heidbreder, 1933).

Στη θεραπεία Gestalt, διορατικότητα είναι ή σαφής κατανόηση της δομής της κατάστασης που μελετάται.

Η συνειδητοποίηση χωρίς συστηματική εξερεύνηση, δεν είναι συνήθως επαρκής για την ανάπτυξη της διορατικότητας. Γι’ αυτό, η θεραπεία Gestalt χρησιμοποιεί εστιασμένη συνειδητοποίηση και πειραματισμό για να επιτύχει διορατικότητα.

Το πώς κάποιος αποκτά επίγνωση, είναι καθοριστικό για οποιαδήποτε φαινομενολογική διερεύνηση. Ο φαινομενολόγος μελετά όχι μόνο την προσωπική συνειδητοποίηση αλλά επίσης και την ίδια τη διαδικασία της συνειδητοποίησης. Ο ασθενής πρέπει να μάθει πώς να συνειδητοποιεί τη συνειδητοποίηση. Το πώς ο θεραπευτής και ο ασθενής βιώνουν τη σχέση τους, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη θεραπεία Gestalt (Yontef, 1976, 1982, 1983).

Η Θεωρία Πεδίου

Η επιστημονική άποψη που αποτελεί τη βάση της φαινομενολογικής οπτικής Gestalt, είναι η θεωρία πεδίου.

Η θεωρία πεδίου είναι μια μέθοδος εξερεύνησης που περιγράφει ολόκληρο το πεδίο στο οποίο περιλαμβάνεται το τρέχον γεγονός, αντί να αναλύει το γεγονός σε σχέση με μια κατηγορία στην οποία ανήκει βάσει της "φύσης" του ή μια μή-γραμμική, ιστορική ακολουθία αιτίας-αποτελέσματος.

Το πεδίο είναι ένα σύνολο όπου τα μέρη είναι σε άμεση σχέση και ανταπόκριση μεταξύ τους και κανένα μέρος δε μένει ανεπηρέαστο απ’ αυτό συμβαίνει κάπου αλλού στο πεδίο. Το πεδίο αντικαθιστά την έννοια των διακριτών, απομονωμένων μορίων. Το άτομο στο χώρο και χρόνο που ζει, αποτελεί ένα πεδίο.

Στη θεωρία πεδίου, καμιά ενέργεια δεν είναι απομακρυσμένη, δηλαδή αυτό που επιδρά  πρέπει να έρχεται σ’ επαφή μ’ αυτό που επηρεάζεται, στο χώρο και στο χρόνο. Οι θεραπευτές Gestalt δουλεύουν στο εδώ και τώρα και ευαισθητοποιούνται στο πώς, το εδώ και τώρα περιλαμβάνει κατάλοιπα του παρελθόντος, όπως η στάση του σώματος, οι συνήθειες και οι αντιλήψεις.

Το φαινομενολογικό πεδίο καθορίζεται από τον παρατηρητή και έχει νόημα μόνο όταν κάποιος γνωρίζει το πλαίσιο αναφοράς του παρατηρητή. Ο παρατηρητής είναι απαραίτητος γιατί, αυτό που βλέπει κάποιος είναι τροποντινά μια συνάρτηση του πώς και πότε βλέπει.

Οι προσεγγίσεις πεδίου είναι περιγραφικές παρά υποθετικές, ερμηνευτικές ή ταξινομητικές. Η έμφαση είναι στην παρατήρηση, περιγραφή και ανάλυση της ακριβούς δομής σε οτιδήποτε μελετάται. Στη θεραπεία Gestalt, τα στοιχεία που δεν είναι διαθέσιμα για άμεση παρατήρηση από το θεραπευτή, μελετώνται με φαινομενολογικό εστιασμό, πειραματισμό, αναφορές από τους συμμετέχοντες και διάλογο (Yontef, 1982, 1983).

Η Υπαρξιστική Θεωρία

Ο Υπαρξισμός βασίζεται στη φαινομενολογική μέθοδο και εστιάζει στην ύπαρξη των ανθρώπων, στις μεταξύ τους σχέσεις, στις χαρές, στους πόνους, κ.λ.π., όπως αυτά βιώνονται άμεσα.

Οι περισσότεροι άνθρωποι λειτουργούν σ’ ένα πλαίσιο συμβατικής λογικής που επισκιάζει ή αποφεύγει να αναγνωρίσει το πώς είναι ο κόσμος. Αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα στις σχέσεις μας και στις επιλογές μας. Η αυταπάτη είναι η βάση της έλλειψης αυθεντικότητας: η ζωή που δεν βασίζεται στην πραγματικότητα του εαυτού μας μέσα στον κόσμο, οδηγεί σε αισθήματα φόβου, ενοχής και αγωνίας. Η θεραπεία Gestalt παρέχει έναν τρόπο για να είναι κανείς αυθεντικός και υπεύθυνος για τον εαυτό του. Αποκτώντας επίγνωση, γίνεσαι ικανός να επιλέγεις και/ή να οργανώνεις την ύπαρξή σου μ’ έναν τρόπο που έχει νόημα (Jacobs, 1978; Yontef, 1982, 1983).

Η υπαρξιστική άποψη υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι ανακατασκευάζουν ή ανακαλύπτουν αέναα τον εαυτό τους. Δεν υπάρχει καμία ουσία της ανθρώπινης φύσης που μπορεί να ανακαλυφθεί "μία κι έξω". Υπάρχουν πάντα νέοι ορίζοντες, νέα προβλήματα και νέες ευκαιρίες.

Διάλογος

Η σχέση μεταξύ του θεραπευτή και του πελάτη είναι η πιο σημαντική πλευρά της ψυχοθεραπείας. Ο υπαρξιστικός διάλογος είναι ένα ουσιαστικό τμήμα στη μεθοδολογία της θεραπείας Gestalt και αποτελεί εκδήλωση της υπαρξιστικής προοπτικής στη σχέση.

Η σχέση αναπτύσσεται μέσα από την επαφή. Μέσω της επαφής, οι άνθρωποι αναπτύσσουν και διαμορφώνουν ταυτότητες. Η επαφή είναι η εμπειρία του ορίου μεταξύ του "εμένα" και του "όχι-εμένα". Είναι η εμπειρία της αλληλεπίδρασης με το "όχι-εμένα" ενώ διατηρείται μια προσωπική ταυτότητα, ξεχωριστή από το "όχι-εμένα".

Ο θεραπευτής Gestalt δουλεύει μετέχοντας σε διάλογο αντί να προσανατολίζει τον ασθενή προς κάποιο θεραπευτικό στόχο. Αυτή η επαφή διέπεται από ειλικρινή φροντίδα, ζεστασιά, αποδοχή και αυτο-υπευθυνότητα. Όταν οι θεραπευτές δρομολογούν τους ασθενείς προς κάποιο στόχο, οι ασθενείς δεν μπορούν να είναι υπεύθυνοι για τη δική τους εξέλιξη και αυτο-υποστήριξη.

Ο διάλογος βασίζεται στο να βιώνεις τον άλλο όπως πραγματικά είναι και στην εκδήλωση του αληθινού εαυτού. Ο θεραπευτής Gestalt λέει αυτό που εννοεί και ενθαρρύνει τον ασθενή να κάνει το ίδιο. Ο διάλογος Gestalt περιλαμβάνει αυθεντικότητα και υπευθυνότητα.

Η θεραπευτική σχέση στη θεραπεία Gestalt δίνει έμφαση σε τέσσερα χαρακτηριστικά του διαλόγου:

1. Συνυπολογισμός. Σημαίνει να βάζεις τον εαυτό σου, όσο πληρέστερα γίνεται, στην εμπειρία του άλλου, χωρίς να κρίνεις, να αναλύεις ή να ερμηνεύεις, διατηρώντας ταυτόχρονα, την αίσθηση της ξεχωριστής, αυτόνομης παρουσίας σου. Αυτή είναι μια υπαρξιστική και διαπροσωπική εφαρμογή της φαινομενολογικής εμπιστοσύνης σε άμεσο βίωμα. Ο συνυπολογισμός παρέχει ένα περιβάλλον ασφάλειας για τη φαινομενολογική δουλειά του ασθενή και, επικοινωνώντας μια κατανόηση της εμπειρίας του ασθενή, βοηθά στην αύξηση της αυτο-επίγνωσης του (του ασθενή).

2. Παρουσία. Ο θεραπευτής Gestalt εκφράζεται στον ασθενή. Σε τακτά διαστήματα, με σύνεση και διακριτικότητα, εκφράζει παρατηρήσεις, προτιμήσεις, αισθήματα, προσωπική εμπειρία και σκέψεις. Έτσι, ο θεραπευτής μοιράζεται την άποψή του, διαμορφώνοντας φαινομενολογικές αναφορές, το οποίο βοηθά την εκπαίδευση του ασθενή πάνω στην εμπιστοσύνη και τη χρήση της άμεσης εμπειρίας για την αύξηση της συνειδητοποίησης. Αν ο θεραπευτής βασίζει την ερμηνεία του στη θεωρία, αντί στην προσωπική παρουσία, τότε οδηγεί τον ασθενή στο να στηρίζεται σε φαινόμενα που δεν ανήκουν στην άμεση εμπειρία του, ως εργαλείο αύξησης της συνειδητοποίησης. Στη θεραπεία Gestalt, ο θεραπευτής δεν χρησιμοποιεί την παρουσία για να κάνει τον ασθενή να συμβιβαστεί σε επιβεβλημένους στόχους, αλλά αντίθετα, ενθαρρύνει τον ασθενή να ρυθμίζει αυτόνομα τον εαυτό του.

3. Παράδοση στο διάλογο. Η επαφή είναι κάτι περισσότερο απ’ αυτό που κάνουν δύο άνθρωποι, ο ένας στον άλλο. Η επαφή είναι κάτι που συμβαίνει μεταξύ των ανθρώπων, κάτι που προκύπτει από την αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Ο θεραπευτής Gestalt παραδίδει τον εαυτό του σ’ αυτή τη διαπροσωπική διαδικασία, το οποίο επιτρέπει στην επαφή να συμβεί χωρίς συγκεκριμένους χειρισμούς και προσπάθεια.

4. Ο διάλογος βιώνεται. Ο διάλογος είναι κάτι που γίνεται, παρά κάτι που συζητιέται. Το "βιώνεται" δίνει έμφαση στη συγκίνηση και την αμεσότητα της πράξης. Η μορφή του διαλόγου μπορεί να είναι χορός, τραγούδι, λόγια ή οποιαδήποτε μορφή που εκφράζει και κινητοποιεί την ενέργεια μεταξύ των συμμετεχόντων. Μια σημαντική συνεισφορά της θεραπείας Gestalt στο φαινομενολογικό πειραματισμό είναι η διεύρυνση των παραμέτρων ώστε να περιλαμβάνουν την ερμηνεία της εμπειρίας με μη λεκτικές εκφράσεις. Ωστόσο, η αλληλεπίδραση περιορίζεται από την ηθική, την ετοιμότητα, το θεραπευτικό έργο, κ.ο.κ.

Όροι και Προϋποθέσεις Αναδημοσίευσης Περιεχομένου

Συγγραφέας άρθρου: Παναγιώτα Δ. Κυπραίου Ψυχολόγος Υγείας (MSc) - Σωματική & Gestalt Ψυχοθεραπεύτρια (ECP) - Επόπτρια Σωματικής Ψυχοθεραπείας - Συντονίστρια Σχολών Γονέων  https://www.psychotherapeia.net.gr

Πηγές

Becker, E. (1993) "Growing Up Rugged: Fritz Perls and Gestalt Therapy" in The Gestalt Journal, The Gestalt Journal Press. (ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στη διεύθυνση "http://www.gestalt.org/becker.htm" στις 20/10/03)

Fagan and Shepherd (1970) "The Paradoxical Theory of Change" in Gestalt Therapy Now, Harper Colophon. (ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στη διεύθυνση "http://www.gestalt.org/arnie.htm" στις 20/10/03)

Wulf, R. (1996) "The Historical Roots of Gestalt Therapy Theory" in Gestalt Dialogue: Newsletter for the Integrative Gestalt Centre, Aotearoa, New Zealand. (ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στη διεύθυνση "http://www.gestalt.org/wulf.htm" στις 20/10/03)

Wysong, J. (1994) "Introductions to Gestalt Therapy: Excitement and Growth in the Human Personality" in The Gestalt Journal, The Gestalt Journal Press. (ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στη διεύθυνση "http://www.gestalt.org/phgintro.htm" στις 20/10/03)

Yontef, G. (1993) "Gestalt Therapy: An introduction." in Awareness, Dialogue, and Process, The Gestalt Journal Press. (ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στη διεύθυνση "http://www.gestalt.org/yontef.htm" στις 20/10/03)

Yontef, G. (1992) "Considering Gestalt Reconsidered: A Review in Depth (of Gordon Wheeler’s Gestalt Therapy Reconsidered (1991))" in The Gestalt Journal, The Gestalt Journal Press. (ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στη διεύθυνση "http://www.gestalt.org/gary.htm" στις 20/10/03)