Ο ιδεοψυχαναγκαστικός χαρακτήρας ^[1] χρησιμοποιεί την εμμονική σκέψη ή ψυχαναγκαστικά τελετουργικά ως άμυνα και απόσπαση της προσοχής από απαγορευμένες σκέψεις και συναισθήματα. Ανακατευθύνει τη δική του βούληση προς τον έλεγχο του ανεξέλεγκτου, δηλαδή των αυθόρμητων σκέψεων, παρορμήσεων, επιθυμιών και συναισθημάτων του.

Οι γονείς του ιδεοψυχαναγκαστικού τύπου είναι συχνά ψυχροί, αυστηροί, λειτουργούν βάσει κανόνων, είναι άκαμπτοι, απαιτητικοί και ασυμβίβαστοι ειδικά γύρω από την κοινωνικοποίηση, τον έλεγχο των παρορμήσεων και την έκφραση της σεξουαλικότητας, της επιθετικότητας και του ανταγωνισμού. Συνήθως ο ένας ή και οι δύο γονείς είτε νιώθουν απειλή είτε ανταγωνίζονται τη συχνά έξυπνη και δημιουργική αυθόρμητη/αληθινή φύση του παιδιού. Έτσι, μπορεί να τιμωρούν και να απειλούν το παιδί έως ότου αυτό εγκαταλείψει τον πραγματικό του εαυτό και γίνει ένα «τέλειο» παιδί. Σ’ αυτή την περίπτωση, το παιδί εκπαιδεύεται μέσα από την τιμωρία και τον παραδειγματισμό να έχει αυτοέλεγχο για να καταστείλει τις ενστικτώδεις συμπεριφορές του και να γίνει ο ψεύτικος τέλειος εαυτός που απαιτούν οι γονείς του.

Η άλλη εναλλακτική είναι η άσκηση κριτικής στα επιτεύγματά του επειδή δεν είναι αρκετά καλή/ός: «Γιατί δεν ήρθες πρώτος;  Γιατί δεν κέρδισες τον άλλον; Γιατί δεν πήρες άριστα;».

Αυτό που προκύπτει είναι ένα παιδί που δεν έχει αυθορμητισμό και είναι υπερβολικά πειθαρχημένο στους κανόνες, άκαμπτο, αδιάλλακτο και ψυχαναγκασμένο όπως οι γονείς. Είναι το υπερ-πειθαρχημένο παιδί.

«Πρέπει να έχω τον έλεγχο. Πρέπει να κάνω το σωστό. Πρέπει να μην κάνω ποτέ άλλο λάθος. Αν δεν ελέγξω τον εαυτό μου θα χάσω εντελώς τον έλεγχο. Αν δεν … θα πεθάνω.»

Αυτά τα άτομα βλέπουν τους άλλους είτε ως την προσωποποίηση της εξουσίας στην οποία υπόκεινται ή ως υποκείμενα της εξουσίας τους. Αυτό οδηγεί σε σχέσεις τύπου «ένας-πάνω, ένας-κάτω» με συντρόφους, συζύγους, φίλους κλπ. σε μια κατάσταση όπου οι ρόλοι δεν είναι ξεκάθαροι.

Ο ιδεοψυχαναγκαστικός αναπτύσσει έναν εσωτερικό φρουρό που εκδίδει προειδοποιήσεις, νουθεσίες, εντολές και οδηγίες εσωτερικού διαλόγου. Το άτομο πιστεύει ότι αυτός ο φρουρός είναι μια εξωτερική, εξωγήινη δύναμη, φωνή ή δαίμονας που τον κυριεύει, και δεν κατανοεί ή δεν αποδέχεται ότι είναι μέρος της εσωτερικής του ζωής. Πιστεύει ότι είναι υποχρεωμένος να υπακούσει στις οδηγίες αυτού του φρουρού. Ο φρουρός είναι μια πιο αυστηρή μορφή του κλασικού «εσωτερικού κριτή» των τελειομανών.

Η εμμονική τελειομανία αποτρέπει να συμβεί κατάρρευση και κατακερματισμός του ατόμου. Το άτομο επιβάλλει τη βούλησή του για να διατηρήσει την τάξη ενάντια στο εσωτερικό χάος και αυτό πρέπει να διατηρηθεί καθώς η εσωτερική του ζωή συχνά απειλεί να κατακερματιστεί. Η τάξη και η δομή διατηρούνται μέσω αυτού του εσωτερικού φρουρού που παρακολουθεί και χρησιμοποιεί τελετουργικά και κανόνες για να κάνει το άτομο λειτουργικό.

Ο ιδεοψυχαναγκαστικός τύπος είναι συνήθως ένα άτομο υπό συνεχή εσωτερική πίεση να κάνει, να συμπεριφέρεται, να αισθάνεται και να σκέφτεται το σωστό. Προσπαθεί να ελέγξει τα δικά του συναισθήματα και τα κίνητρά του, προκειμένου να είναι το σωστό είδος ανθρώπου και να μην προσβάλλει. Αυτό τον κρατά απασχολημένο συμπεριφορικά και γνωστικά και αποκρούει κάθε παρόρμηση να παρεκτραπεί σε αυθόρμητα και επομένως ανασφαλή εδάφη. Η έντονη και στενά εστιασμένη προσοχή του, ιδιαίτερα στη λεπτομέρεια, σε συνδυασμό με την έντονη αμφιβολία, την αναποφασιστικότητα και την αναβλητικότητα, τον προστατεύει από το να κάνει λάθη.

Ο ιδεοψυχαναγκαστικός μπορεί να είναι αρκετά επιτηδευμένος, σχολαστικός και άκαμπτα σωστός στα κοινωνικά περιβάλλοντα, όντας παρατηρητής περισσότερο παρά εμπλεκόμενος, θεωρώντας τους άλλους ως προσωποποίηση των κοινωνικών κανόνων, των αναμενόμενων αβροτήτων και των επιταγών στις οποίες πρέπει να ανταποκρίνεται. Έτσι, είναι υποτακτικός σε όσους είναι πάνω από αυτόν και τιμωρητικός σε όσους βρίσκονται κάτω από αυτόν οι οποίοι πρέπει να συμμορφώνονται και να ακολουθούν τους κανόνες, να έχουν σωστή στάση και αξίες. Η υποταγή αυτών που βρίσκονται από κάτω του είναι η βάση για να αναπαράγει τα παιδικά του τραύματα και έτσι δημιουργείται πιθανό διαγενεακό τραύμα αυτού του τύπου στις οικογένειες.

Με την πάροδο του χρόνου η καταστολή, η αυτορρύθμιση και η επαγρύπνηση που επιβάλλει στον εαυτό του, σε συνδυασμό με το αίσθημα ότι ο εσωτερικός του εαυτός θα καταρρεύσει στο χάος αν δεν συνεχίσει τις εμμονές και τα τελετουργικά του, μπορεί να επιφέρουν κατάθλιψη. Καθώς αισθάνεται ότι απειλείται ή ότι πιέζεται ή ότι καταβάλλεται συναισθηματικά, αυτό του αφήνει μόνο μια στρατηγική: να συνεχίσει να κάνει το ίδιο περισσότερο. Τότε θα έχει περισσότερη εμμονή, θα είναι πιο ψυχαναγκαστικός, θα αυξήσει τα τελετουργικά και συχνά σε αυτό το σημείο εισβάλλουν στη συνειδητότητα ​​κάποιες απωθημένες σκέψεις σεξουαλικά σαδιστικού ή γενικώς εχθρικού χαρακτήρα.

Σε αυτό το σημείο μπορεί να κάνει πράξη τις πιο σκοτεινές του σκέψεις ή να ανακτήσει τον έλεγχο και να τιμωρήσει το «κακό» μέρος του εαυτού του επειδή έχει τέτοιες σκέψεις ή επειδή τις έκανε πράξη. Μπορεί επίσης να καταρρεύσει ή να εκδραματίσει εάν εκτεθεί από κάποιον άλλο με τρόπο που τον ταπεινώνει ή τον ντροπιάζει ως μη σωστό ή αποκαλύπτει μια πτυχή του που προσπαθούσε να καταστείλει και να κρύψει.

Η ιδεοψυχαναγκαστική προσωπικότητα εκδηλώνεται περισσότερο στην ψυχική ζωή και στις συμπεριφορές παρά στο σώμα το ατόμου. Θα υπάρχει μπλοκάρισμα στην οφθαλμική ζώνη [φαίνεται κυρίως στα μάτια, στους μύες του προσώπου και της γνάθου και στην πίσω γραμμή του λαιμού όπου το κρανίο συναντά το λαιμό] που λειτουργεί για την καταστολή των συναισθημάτων που προέρχονται από το σώμα προς το κεφάλι και δημιουργεί ένα σχίσμα μεταξύ του κεφαλιού και του σώματος, που έχει ως αποτέλεσμα το άτομο να «ζει στο κεφάλι του».

Όροι και Προϋποθέσεις Αναδημοσίευσης Περιεχομένου

Συγγραφέας άρθρου: Παναγιώτα Δ. Κυπραίου Ψυχολόγος Υγείας (MSc) - Σωματική & Gestalt Ψυχοθεραπεύτρια (ECP) - Επόπτρια Σωματικής Ψυχοθεραπείας - Συντονίστρια Σχολών Γονέων  https://www.psychotherapeia.net.gr

Πηγές

Johnson, S.M. (2024) Character styles. S.l.: W W NORTON.

Johnson, S.M. (1985) Characterological Transformation: The hard work miracle. Norton.

Lowen, A. (2000) Bioenergetics. Phoenix, AZ: The Foundation.

Lowen, A. (2012) Language of the body. Alexander Lowen Foundation.

McWilliams, N. (2012) Ψυχαναλυτική Διάγνωση: Η Κατανόηση της Δομής της Προσωπικότητας στα Πλαίσια της Κλινικής Διαδικασίας. Ινστιτούτο Ψυχολογίας Και Υγείας.

Pierrakos, J.C. (2005) Core energetics: Developing the capacity to love and heal. Mendocino, Calif: Core Evolution Pub.

Reich, W. (1981) Η ανάλυση του χαρακτήρα. Αθήνα: Καστανιώτης.

 [1]  Η συγκεκριμένη τυπολογία των χαρακτήρων υπάρχει στα πλαίσια της Ανάλυσης του Χαρακτήρα της Ραϊχικής Σωματικής Ψυχοθεραπείας.