Τι είναι η Συγκινησιακή Πανούκλα;
Η πανούκλα είναι μια ιδιαίτερα μεταδοτική ασθένεια που μπορεί να γίνει επιδημία (να διαδοθεί ταχύτατα) ή πανδημία (μια επιδημία σε πολλές χώρες). Η συγκινησιακή πανούκλα χαρακτηρίζεται από μολυσματικές, καταστροφικές συναισθηματικές αντιδράσεις και όπως και άλλες επιδημίες, μπορεί να αποβεί καταστροφική και θανατηφόρα.
Η συγκινησιακή πανούκλα είναι μια έννοια που εισήγαγε ο Βίλχελμ Ράιχ (1949) και οδηγείται από μια έλλειψη ανοχής στην αυθόρμητη ζωή, στα συναισθήματα και στην ευχαρίστηση. Ο συνάδελφός του Βίλχελμ Ράιχ, Elsworth Baker (1974), δήλωσε: «Μπορούμε να πούμε ότι στο βαθμό που ένα άτομο προσπαθεί να βλάψει τους άλλους ανθρώπους ή να ελέγξει τη ζωή τους, λειτουργεί ως ένας χαρακτήρας «συγκινησιακής πανούκλας». Ένα άτομο που έχει προσβληθεί από συγκινησιακή πανούκλα, απλά δεν μπορεί να αφήσει κάποιον άλλο στην ησυχία του.
Από πού πηγάζει η ενέργεια αυτής της αντίδρασης;
Αυτή η καταστροφική συμπεριφορά ξεκινά με ένα άτομο που αποτελεί καταλύτη. Αυτό το προσβεβλημένο άτομο εξωθείται να καταπνίξει ή να καταστρέψει οποιονδήποτε ή οτιδήποτε στο περιβάλλον που του προκαλεί αφόρητα συναισθήματα π.χ. ανεκπλήρωτες επιθυμίες που με τη σειρά τους οδηγούν σε ανυπόφορο άγχος, απογοήτευση και τελικά δολοφονική οργή προς εκείνους που τα προκαλούν. Αυτή η μανία για καταστροφή που χρησιμεύει ως μια συναισθηματική άμυνα για το συγκεκριμένο άτομο, είναι η ουσία της συγκινησιακής πανούκλας.
Όταν η παράλογη αδιαλλαξία και καταστροφικότητα ενός ατόμου υποκινεί τους άλλους να δρουν καταστροφικά, γνωρίζουμε με σιγουριά ότι έχουμε να κάνουμε με τη συγκινησιακή πανούκλα. Δυστυχώς, το ενδεχόμενο για την εν λόγω καταστροφική τάση είναι σχεδόν καθολικό μεταξύ των ανθρώπων, γιατί σχεδόν όλοι οι άνθρωποι έχουν θωράκιση που τους αποτρέπει να αποφορτίσουν πλήρως την ενέργειά τους με ένα ικανοποιητικό τρόπο. Μπορεί να φαίνεται προφανές, αλλά η βάση της υγείας είναι η γνήσια/αληθινή ικανοποίηση. Η γνήσια ικανοποίηση είναι και η βάση των υγιών κοινωνικών αλληλεπιδράσεων. Αυτή η παρατήρηση είναι το επίκεντρο ενός από τα πρώτα ευρήματα του Reich, το οποίο διαμόρφωσε ως μέρος της έννοιας της λειτουργίας του οργασμού. Δεν είναι αυτή καθ’ αυτή η σεξουαλική δραστηριότητα που καθορίζει την υγεία, αλλά το αν είναι ικανοποιητική η σεξουαλική δραστηριότητα.
Αν κάποιος είναι πραγματικά ικανοποιημένος, ασχολείται με το τι κάνει κάποιος άλλος; Αν είναι ευχαριστημένος και ικανοποιημένος ο ίδιος, θα νιώθει ευχαρίστηση να βλέπει ένα άλλο άτομο ευτυχισμένο, στο βαθμό που το εν λόγω άτομο έχει σημασία γι’ αυτόν. Σίγουρα δεν θα ενοχληθεί από την ευτυχία του άλλου. Από την άλλη πλευρά, το ανικανοποίητο άτομο αισθάνεται κάτι διαφορετικό όταν έρχεται σε επαφή με ένα ευχαριστημένο, ικανοποιημένο άτομο. Μπορεί να αισθάνεται λαχτάρα να έχει κι αυτός την ίδια ευτυχία, θλίψη με δική του αδυναμία να την έχει, φθόνο, ζήλια, απογοήτευση που δεν την έχει, θυμό, αγανάκτηση και άγχος από τη διέγερση που ξυπνάει μέσα του.
Υπάρχουν τρεις βασικοί τρόποι με τους οποίους κάποιος μπορεί να διαχειριστεί τα συναισθήματά του αναφορικά με κάποιον άλλο που είναι χαρούμενος και ικανοποιημένος, αν δεν έχει κι αυτός τα ίδια συναισθήματα:
- Υγιής αντίδραση: Προσπαθείς να δώσεις ικανοποίηση στον εαυτό σου και να ξεπεράσεις οτιδήποτε σε εμποδίζει να έχεις αυτή την ικανοποίηση.
- Νευρωτική αντίδραση: Καταστέλλεις ή εμποδίζεις το άγχος σου, βάζοντας όρια στον εαυτό σου για να αποτρέψεις αυτό το ανυπόφορο άγχος, δηλαδή, θωρακίζεσαι για να μπλοκάρεις τα ανυπόφορα συναισθήματα.
- Αντίδραση συγκινησιακής πανούκλας: Προσπαθείς να καταστρέψεις και να σκοτώσεις οτιδήποτε, έξω από τον εαυτό σου, που εγείρει ανυπόφορα συναισθήματα, δηλαδή, να καταστρέψεις την πηγή της ανυπόφορης διέγερσης.
Η διάκριση ανάμεσα σε μια νευρωτική αντίδραση και μια αντίδραση συγκινησιακής πανούκλας δεν είναι απόλυτη. Σε κάθε επιμέρους περίσταση μπορεί να υπάρχει ένα μίγμα από υγιείς αντιδράσεις, νευρωτικές αντιδράσεις και αντιδράσεις συγκινησιακής πανούκλας. Ο φόβος και η έλλειψη ανεκτικότητας των υγιών συναισθημάτων μπορεί να διαχειριστεί με δύο τρόπους. Ο ένας τρόπος –η νευρωτική αντίδραση- είναι να στραφείς ενάντια στον εαυτό σου, καταπνίγοντας και νεκρώνοντας το άγχος και μαζί του, τα βαθύτερα συναισθήματα και επιθυμίες σου. Ως αποτέλεσμα, το άτομο «σκοτώνει» τη ζωή μέσα του και υποφέρει με μια περιορισμένη, μπλοκαρισμένη ύπαρξη (σύσπαση/συστολή). Αυτό φαίνεται, για παράδειγμα, όταν κάποιος ανέχεται μη ικανοποιητικές ή επιφανειακές σχέσεις ή συμβιβάζεται με μια εργασία που δεν του δίνει νόημα και χαρά.
Αντίθετα, η αντίδραση συγκινησιακής πανούκλας είναι όταν το άτομο αναγκάζεται να καταπνίξει, να σκοτώσει ή να καταστρέψει οποιονδήποτε ή οτιδήποτε έξω από τον εαυτό του, που του εγείρει ανυπόφορα, αυθόρμητα συναισθήματα. Έτσι, οποιεσδήποτε ελεύθερες και αυθόρμητες ιδέες, συναισθήματα, εργασία και εξωστρεφή συναισθήματα που σχετίζονται με την επέκταση του ατόμου (διαστολή) και πηγάζουν κυρίως από γνήσια αγάπη και γλυκιά, υγιή σεξουαλικότητα, προκαλούν άγχος και γίνονται το αντικείμενο του μίσους.
Αυτό το είδος της αντίδρασης φαίνεται πολύ απλά και έντονα σε καθημερινές σκηνές. Για παράδειγμα ένα νεαρό ζευγάρι εφήβων που χαίρονται αθώα ο ένας την παρέα του άλλου, προκαλούν έντονα αποδοκιμαστικά βλέμματα από ηλικιωμένους ανθρώπους που περνούν από δίπλα.
Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι οι αντιδράσεις συγκινησιακής πανούκλας είναι συνήθεις και μπορεί να συμβούν σε οποιονδήποτε. Μπορεί να κυμαίνονται από μικρές έως σοβαρές αντιδράσεις. Για παράδειγμα, όταν περνάμε μια ιδιαίτερα κακή μέρα, συχνά θέλουμε να «πνίξουμε» ένα άτομο που μας πλησιάζει σφυρίζοντας, ευτυχισμένο και χαρούμενο. Όταν είμαστε σε μια κατάσταση συστολής/σύσπασης, μπορεί να ενοχληθούμε και να θέλουμε να βάλουμε ένα τέλος στην εξωστρέφεια (επέκταση/διαστολή) που βλέπουμε στους άλλους. Αν το κρατήσουμε μέσα μας, αυτό είναι μια αντίδραση «Μικρού Ανθρωπάκου». Αν το εκδραματίσουμε διαπροσωπικά, κοινωνικά, αυτό είναι μια αντίδραση συγκινησιακής πανούκλας. Αν και αυτό το παράδειγμα είναι φαινομενικά ήσσονος σημασίας, απεικονίζει σε μικρή κλίμακα το ίδιο ακριβώς συγκινησιακό κίνητρο που βρίσκεται πίσω από τις πιο ακραίες, καταστροφικές αντιδράσεις.
Οι περιπτώσεις της συγκινησιακής πανούκλας μπορεί να ποικίλουν από τέτοια κοινά, ήσσονος σημασίας περιστατικά όπως μικροπρεπής ζήλια, κουτσομπολιά και συκοφαντίες που αφορούν ένα άτομο, μέχρι φονικά ξεσπάσματα είτε τοπικά, όπως η γενοκτονία στη Βοσνία και στη Ρουάντα ή ευρείας κλίμακας όπως ο ναζισμός, ο κομμουνισμός και οι σφοδρές συγκρούσεις μεταξύ των φανατικών συντηρητικών ισλαμιστών στη Μέση Ανατολή. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η συγκινησιακή πανούκλα έχει εμφανιστεί σε όλο τον κόσμο και σε όλη την ιστορία.
Τα περισσότερα άτομα διαχειρίζονται το άγχος τους με τις συνήθεις νευρωτικές αμυντικές αντιδράσεις, όπως διάφορες αναστολές, ψυχαναγκασμοί, φοβίες και κατάθλιψη, με κάποιες μόνο περιστασιακές ή σπάνιες αντιδράσεις συγκινησιακής πανούκλας. Ωστόσο μερικοί άνθρωποι διαχειρίζονται το άγχος τους σταθερά και κατά κύριο λόγο με την άμυνα της συγκινησιακής πανούκλας και μπορεί δικαίως να αποκαλεστούν χαρακτήρες «συγκινησιακής πανούκλας». Ευτυχώς, οι χαρακτήρες συγκινησιακής πανούκλας είναι σπάνιοι αλλά, δυστυχώς, είχαν δυσανάλογη και τραγική επίδραση στην ανθρώπινη ιστορία.
Ένα τέτοιο πολύ ενεργητικό, έξυπνο άτομο μπορεί να εκμεταλλευτεί, να αναδείξει και να οργανώσει την καταπιεσμένη οργή και καταστροφικότητα στις μάζες των νευρωτικών ανθρώπων, για να μολύνει μια μεγαλύτερη ομάδα. Ο Χίτλερ το έκανε στη Γερμανία, ο Στάλιν στη Ρωσία, ο Μάο Τσε Τουνγκ στην Κίνα, ο Αγιατολάχ Χομεϊνί στο Ιράν, ο Καντάφι στη Λιβύη, ο Σαντάμ Χουσεΐν στο Ιράκ, ο Μιλόσεβιτς στη Σερβία, ο Γιασέρ Αραφάτ στην Παλαιστίνη και ο Οσάμα Μπιν Λάντεν μαζί με τους ηγέτες των Ταλιμπάν στη Μέση Ανατολή, στο Αφγανιστάν και στο Πακιστάν. Μπορούμε να συνεχίσουμε με πολλά παραδείγματα. Επίσης, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι ένας δικτάτορας δεν μπορεί να πάρει την εξουσία χωρίς την υποστήριξη από τις μάζες των ανθρώπων, είτε μέσα από την ενεργή συγκατάθεσή τους ή την παθητικότητα τους, την εξάρτηση και τη σιωπηρή τους απόγνωση.
Ένα βασικό χαρακτηριστικό της συγκινησιακής πανούκλας, είτε σε ατομικό επίπεδο είτε ως ομαδικό φαινόμενο, είναι ότι εκλογικεύει τα καταστροφικά της κίνητρα και δράσεις. Οι δικαιολογίες μπορεί να είναι ότι οι εν λόγω δράσεις είναι καλές για το ήθος των ανθρώπων, για τη δόξα του Θεού, για την πατρίδα, προς όφελος του απλού ανθρώπου, κ.λπ., κ.λπ. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: Ο Οσάμα Μπιν Λάντεν δικαιολόγησε την επίθεση στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου, λέγοντας ότι αυτοί που πέθαναν δεν ήταν άμαχοι, επειδή εργάζονταν για το αμερικανικό σύστημα και αυτό ήταν πόλεμος.
Αυτές τις εκλογικεύσεις πραγματικά τις πιστεύει το άτομο που έχει προσβληθεί από την συγκινησιακή πανούκλα, επειδή είναι ασυνείδητα και άγνωστα σ’ αυτόν τα πραγματικά του κίνητρα δηλαδή, καθαρή καταστροφικότητα που οδηγείται από μια έλλειψη ανοχής της ζωής και της γνήσιας φυσικής ευχαρίστησης. Ένα από τα πιο δύσκολα πράγματα να κατανοήσουν οι άνθρωποι είναι ότι τα άτομα που παρουσιάζουν αντίδραση συγκινησιακής πανούκλας πιστεύουν ότι κάνουν το σωστό. Η πρόθεση για επίθεση μπορεί να είναι συνειδητή αλλά τα πραγματικά κίνητρα δεν είναι. Η συμπεριφορά και η σκέψη είναι παράλογες και καθοδηγούμενες, οπότε το άτομο δεν είναι ανοικτό για συζήτηση ή επιχειρήματα κατά τη στιγμή που έχει προσβληθεί. Αυτό ισχύει για καθημερινά καθώς και για ακραία παραδείγματα.
Ορισμένες συνθήκες καθιστούν μια ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα ή οργάνωση πιο επιρρεπή σε δραστηριότητα συγκινησιακής πανούκλας. Σε γενικές γραμμές, οι κοινωνικές οργανώσεις με σαφώς καθορισμένες πρακτικές εργασίας που επιτρέπουν μια ορθολογική, εποικοδομητική, ικανοποιητική διέξοδο για την εκφόρτιση της ενέργειας του ατόμου, είναι πολύ λιγότερο πιθανό να μολυνθούν σε σχέση με εκείνες που έχουν περισσότερο πολιτικό χαρακτήρα και λιγότερο ξεκάθαρες πρακτικές εργασίας.
Για παράδειγμα, μια οικοδομική εταιρεία με οργάνωση διευθυντών, εργοδηγών και εργατών είναι λιγότερο πιθανό να μολυνθεί από συγκινησιακή πανούκλα σε σχέση με ένα συνδικάτο οικοδόμων το οποίο έχει περισσότερο πολιτικό χαρακτήρα. Στο σύγχρονο κόσμο του σήμερα, η ορθολογική λειτουργία ενός συνδικάτου, συχνά δεν είναι πραγματικά σαφής.
Επίσης, οι οργανώσεις που έχουν δημόσια επιρροή όπως τα πολιτικά κόμματα, οι θρησκευτικές οργανώσεις, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα και τα μέσα ενημέρωσης, έχουν περισσότερες πιθανότητες από άλλους οργανισμούς να μολυνθούν και να προσελκύσουν άτομα με τάσεις συγκινησιακής πανούκλας και ξεκάθαρους «χαρακτήρες συγκινησιακής πανούκλας». Αυτά τα άτομα ελκύονται ενστικτωδώς από πόστα επιρροής λόγω της ισχυρής τους παρόρμησης και ψυχαναγκασμού να ελέγχουν τους άλλους και το κοινωνικό περιβάλλον. Επίσης, έχουν εγγενώς ένα υψηλό ενεργειακό φορτίο και τους έλκουν πεδία όπου υπάρχει έντονη συναισθηματική διέγερση. Απλά δεν μπορούνε να αφήσουν τους άλλους ήσυχους. Ως εκ τούτου, τα πολιτικά κόμματα και οι θρησκευτικές οργανώσεις όπου υπάρχει έντονη συναισθηματική διέγερση, είναι ιδιαίτερα επιρρεπή.
Επίσης, οι κοινωνικές δομές που επιτρέπουν μια σημαντική συγκέντρωση δύναμης και επιρροής σε ένα άτομο ή μια μικρή ομάδα ατόμων, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για εκδήλωση αντιδράσεων συγκινησιακής πανούκλας. Σε όλη την ιστορία, οι δικτατορίες, μοναρχίες και θεοκρατίες είχαν μεγαλύτερη πιθανότητα να λειτουργούν με ένα τρόπο συγκινησιακής πανούκλας σε σχέση με ρεπουμπλικανικές ή δημοκρατικές μορφές διακυβέρνησης, όπου ο διαχωρισμός ή η ισορροπία των πολιτικών δυνάμεων και ο διαχωρισμός εκκλησίας και κράτους, μειώνουν την πιθανότητα συγκέντρωσης της πολιτικής εξουσίας σε έναν ή λίγους ανθρώπους.
Μπορούμε να διακρίνουμε δύο βασικά είδη συγκινησιακής πανούκλας που σχετίζονται με τον κοινωνικοπολιτικό χαρακτήρα του κάθε ατόμου. Κάθε άτομο έχει την τάση να αντιδρά στο κοινωνικό πεδίο είτε με άμυνα σε μυϊκό επίπεδο (μυϊκή θωράκιση) ή με άμυνα σε πνευματικό επίπεδο (πνευματική θωράκιση). Αυτή η χαρακτηρολογική προδιάθεση του ατόμου είναι βαθύτερη από την πολιτική ιδεολογία του ατόμου (Konia 2007). Και αυτές οι τάσεις, ακόμη και αν δεν είναι πολιτικής φύσης, συνδέονται είτε με τη μία είτε με την άλλη πλευρά του πολιτικού φάσματος (Harman 2001). Στα δεξιά, η επίθεση συνήθως είναι σωματική και ο τρόπος σκέψης μυστικιστικός με μια ανοιχτά ηθικολογική στάση. Στα αριστερά, η επίθεση τείνει να είναι πνευματική και η σκέψη μηχανιστική, με συγκεκαλυμμένη ή κρυφή ηθικολογία (Baker, 1974).
Πρόληψη
Η βασική λύση για την πρόληψη της συγκινησιακής πανούκλας, όπως περιγράφεται από τον Ράιχ (1949), τον Baker (1974) και τον Konia (2007), είναι ότι πρέπει να αναθρέψουμε παιδιά που θα είναι σε θέση να μεγαλώσουν με την ικανότητα να έχουν ικανοποιητική ερωτική, συναισθηματική και επαγγελματική ζωή. Αυτό θα εξαλείψει την πηγή της μη εκφορτισμένης ενέργειας που μπορεί να γίνει καταστροφική.
Πρέπει να εκπαιδεύσουμε πολύ περισσότερους ανθρώπους για τον ουσιαστικό ρόλο που έχει η φυσική, υγιής ικανοποίηση στη συναισθηματική, ερωτική/σεξουαλική και επαγγελματική τους ζωή. Πρέπει να εκπαιδεύσουμε τους γονείς για το πώς να υποστηρίξουν την υγιή ανάπτυξη των παιδιών τους από τα πρώιμα στάδια της ζωής τους.
Η συγκινησιακή πανούκλα είναι ιδιαίτερα πολύπλοκο φαινόμενο, που απαιτεί εκτεταμένη μελέτη για να κατανοηθεί πλήρως. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι αυτή η έννοια φέρνει την επιστημονική σκέψη και την ιατρική προσέγγιση στην κοινωνικοπολιτική σφαίρα. Υπό αυτό το πρίσμα, το μεγάλο πρόβλημα της ανθρώπινης καταστροφικότητας μπορεί να διαχωριστεί από το στενό πλαίσιο της ηθικολογίας και της πολιτικής.
Όροι και Προϋποθέσεις Αναδημοσίευσης Περιεχομένου
Συγγραφέας άρθρου: Παναγιώτα Δ. Κυπραίου Ψυχολόγος Υγείας (MSc) - Σωματική & Gestalt Ψυχοθεραπεύτρια (ECP) - Επόπτρια Σωματικής Ψυχοθεραπείας - Συντονίστρια Σχολών Γονέων https://www.psychotherapeia.net.gr
Πηγές
Baker, Elsworth F., Man in the Trap, New York: Avon, 1974
Ράιχ Βίλχελμ, Γουλφ Θίοντορ, Βάλτερ Χόπε, Λάιστικοφ Γκούναρ, Ράφαελ Τσέστερ (2010), Η συγκινησιακή πανούκλα, εκδόσεις ΡΕΩ
Konia, Charles (2007),The Emotional Plague: The Root of Human Evil, Aco Press
