Η οριακή (μεταιχμιακή) διαταραχή (ΜΔΠ) χαρακτηρίζεται από μια έντονη συναισθηματική αστάθεια. Το άτομο έχει την τάση να συμπεριφέρεται παρορμητικά χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις συνέπειες. Η διάθεσή του είναι απρόβλεπτη και άστατη, με συχνές συναισθηματικές εκρήξεις τις οποίες δεν μπορεί να ελέγξει.

Έχει την τάση για εριστική συμπεριφορά και συγκρούσεις με τους άλλους, ειδικά όταν οι παρορμητικές του ενέργειες ματαιώνονται ή λογοκρίνονται.

Έχει ανεπαρκώς ανεπτυγμένη ή ασταθή αυτο-εικόνα, που συχνά συνδέεται με υπερβολική αυτοκριτική, χρόνια συναισθήματα κενότητας και καταστάσεις αποσύνδεσης όταν βρίσκεται σε στρες. Επιπλέον, μπορεί να έχει σύγχυση σχετικά με τους στόχους και τις εσωτερικές του προτιμήσεις, έντονες και ασταθείς διαπροσωπικές σχέσεις και μια τάση για αυτοκαταστροφική συμπεριφορά ίσως και τάσεις ή απόπειρες αυτοκτονίας.

Σε καταστάσεις έντονου στρες μπορεί να εκδηλωθούν παροδικά ψυχωσικά συμπτώματα και γι’ αυτό λέγεται μεταιχμιακή ή οριακή προσωπικότητα.

Οπότε το βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής είναι η αστάθεια. Σύμφωνα με μια άποψη, η οριακή διαταραχή είναι απλά μια καθυστερημένη, ασταθής κατάσταση της φυσιολογικής ανάπτυξης προσωπικότητας. Τα άτομα μ’ αυτή τη διαταραχή φαίνεται να έχουν μια αναπτυξιακή καθυστέρηση στο πέρασμα μέσα από την συναισθηματικά ταραχώδη φάση της εφηβείας. Οπότε στα 20, έχουν την ωριμότητα ενός νεαρού εφήβου.

Διαγνωστικά κριτήρια της ΜΔΠ

Προκειμένου να διαγνωστεί οριακή διαταραχή σε ένα άτομο, χρειάζεται να ισχύουν τουλάχιστον πέντε από τα εξής κριτήρια:

• Μανιώδεις προσπάθειες να αποφύγει πραγματική ή φανταστική εγκατάλειψη.
• Ένα μοντέλο ασταθών κα έντονων διαπροσωπικών σχέσεων που χαρακτηρίζονται από εναλλαγή μεταξύ των δύο άκρων: εξιδανίκευση – υποτίμηση.
• Διαταραχή της ταυτότητας: έντονα ασταθής αυτο-εικόνα ή αίσθηση του εαυτού.
• Παρορμητικότητα σε τουλάχιστον δύο τομείς που είναι δυνητικά αυτοκαταστροφικοί: σπατάλη χρημάτων, σεξ, χρήση ουσιών, ριψοκίνδυνη οδήγηση, υπερβολική κατανάλωση φαγητού.
• Επαναλαμβανόμενη αυτοκαταστροφική συμπεριφορά ή απόπειρες/απειλές αυτοκτονίας.
• Συναισθηματική αστάθεια λόγω έντονης αντιδραστικότητας στη διάθεση (π.χ. συχνά επεισόδια δυσφορίας, ευερεθιστότητας ή άγχους που διαρκούν συνήθως λίγες ώρες και σπάνια πάνω από λίγες μέρες.
• Χρόνια συναισθήματα κενότητας.
• Ανάρμοστος, έντονος θυμός ή δυσκολία να ελέγξεις το θυμό (π.χ. συχνές εκφράσεις οργής, συνεχής θυμός, επαναλαμβανόμενοι καυγάδες).
• Παροδικός παρανοϊκός ιδεασμός λόγω στρες ή σοβαρά συμπτώματα αποσύνδεσης.

Όπως όλες οι διαταραχές προσωπικότητας, η οριακή διαταραχή είναι ένα βαθιά ριζωμένο, χρόνιο μοντέλο συμπεριφοράς που εκδηλώνεται ως μια άκαμπτη αντίδραση σε ένα ευρύ φάσμα προσωπικών και κοινωνικών καταστάσεων. Αυτή η συμπεριφορά αντιπροσωπεύει μια ακραία ή σημαντική απόκλιση από τον τρόπο με τον οποίο σχετίζεται με τους άλλους ο μέσος άνθρωπος, σε ένα δεδομένο πολιτισμικό πλαίσιο. Συνήθως έχει μια μονιμότητα και προκαλεί υποκειμενική δυσφορία και προβλήματα στην κοινωνική επίδοση.

Βασικά χαρακτηριστικά της οριακής διαταραχής

• Συναισθηματική αστάθεια, άγχος, ανασφάλεια αποχωρισμού, κατάθλιψη, αυτοκτονική συμπεριφορά.
• Εχθρότητα –Συναισθηματική σταθερότητα σημαίνει να έχεις μια προβλέψιμη διάθεση που δεν αλλάζει γρήγορα. Στη συναισθηματική αστάθεια τα συναισθήματα αλλάζουν ξαφνικά και απρόβλεπτα.

Σταθερή αυτο-εικόνα σημαίνει να είσαι σίγουρος για το ποιος είσαι και που πας στη ζωή, να έχεις νόημα και σκοπό στη ζωή.

Κοινωνική σταθερότητα σημαίνει να έχεις μια σταθερή και ήρεμη κοινωνική ζωή.

Σεξουαλική εγκράτεια σημαίνει να αποφεύγεις το περιστασιακό σεξ της μιας βραδιάς και να μην έχεις έντονη επιθυμία για παράνομο σεξ.

Προφύλαξη-Σύνεση σημαίνει να σκέφτεσαι προσεκτικά πριν μιλήσεις ή δράσεις, να είσαι προσεκτικός.

Έλεγχος θυμού σημαίνει να μην θυμώνεις για μικρά πράγματα, γενικά να μην φέρεσαι άσχημα ή εκδικητικά.

Κοινωνική επίδοση

Τα άτομα με οριακή διαταραχή έχουν ασταθείς κα έντονες διαπροσωπικές σχέσεις που χαρακτηρίζονται από εναλλαγή μεταξύ των δύο άκρων: εξιδανίκευση – υποτίμηση. Συχνά κάνουν μανιώδεις προσπάθειες να αποφύγουν πραγματική ή φανταστική εγκατάλειψη.

Αρνητικά συναισθήματα και ανταγωνισμός

• Τα άτομα με οριακή διαταραχή έχουν συχνά, έντονα αρνητικά συναισθήματα π.χ. άγχος, κατάθλιψη, ενοχές, ντροπή, ανησυχία, αποθάρρυνση, δυστυχία.
• Τα συναισθήματά τους βγαίνουν εκτός ελέγχου, φτάνοντας σε ακραίο άγχος, θλίψη, οργή κοκ.
• Έχουν ακραίες αντιδράσεις (π.χ. οργή, ταπείνωση) όταν αντιλαμβάνονται προσβολή ή κριτική από τους άλλους.
• Εκφράζουν συναισθήματα με υπερβολικό και θεατρικό τρόπο.
• Τα συναισθήματά τους αλλάζουν ξαφνικά και απρόβλεπτα.
• Είναι συχνά θυμωμένοι ή εχθρικοί.
• Θυμώνουν υπερβολικά σε σχέση με τη σοβαρότητα της κατάστασης.

Όπως οι νεαροί έφηβοι, οι ενήλικες με οριακή διαταραχή έχουν πολύ άστατη διάθεση και έντονο θυμό. Αυτά τα έντονα συναισθηματικά επεισόδια κρατάνε συνήθως μόνο μερικές ώρες και σπάνια πάνω από μερικές μέρες. Το άτομο συνήθως περνάει από τη μια συναισθηματική κρίση στην άλλη. Στις πιο σοβαρές περιπτώσεις, υπάρχει αυτοτραυματισμός και επαναλαμβανόμενες απόπειρες αυτοκτονίας.

Τρόποι διαχείρισης / αντιμετώπισης (coping styles)

• Νιώθει ότι οι άλλοι δεν τον καταλαβαίνουν, τον κακομεταχειρίζονται και γίνεται θύμα.
• Επιρρίπτει στους άλλους ή στις συνθήκες, τις δικές του αποτυχίες ή ελλείψεις. Αποδίδει τις δικές του δυσκολίες σε εξωτερικούς παράγοντες αντί να αναλαμβάνει την ευθύνη για τη δική του στάση ή επιλογές.
• Μπαίνει σε μάχες εξουσίας.
• Όταν είναι αναστατωμένος, δυσκολεύεται να αντιληφθεί ταυτόχρονα και τις θετικές και τις αρνητικές ποιότητες ενός ατόμου (π.χ. μπορεί να βλέπει τους άλλους με απόλυτο τρόπο, ως καλούς ή κακούς, να αντιπαθήσει ξαφνικά κάποιον που μέχρι τότε συμπαθούσε.)
• Γίνεται παράλογος όταν πυροδοτούνται έντονα συναισθήματα και μπορεί να εμφανίσει σημαντική μείωση από το σύνηθες επίπεδο λειτουργικότητάς του.
• Έχει πολύ μικρή επίγνωση σχετικά με τα κίνητρά του, τη συμπεριφορά του κλπ.
• Είναι ανίκανος να ηρεμήσει ή να παρηγορήσει τον εαυτό του χωρίς τη βοήθεια ενός άλλου ανθρώπου (δηλ. έχει δυσκολία να ρυθμίσει τα συναισθήματά του).
• Έχει την τάση να καταστροφολογεί, να βλέπει τα προβλήματά του ως ολέθρια, ανεπίλυτα κοκ.
• Έχει την τάση να κρατάει κακίες∙ μπορεί να κολλάει σε προσβολές για πολύ καιρό.
• Όταν ταράζεται, έχει την τάση να επιστρέφει σε παλαιότερες, λιγότερο ώριμους τρόπους διαχείρισης (π.χ. προσκόλληση, κλαψούρισμα, ξεσπάσματα).
• Οι σχέσεις του τείνουν να είναι ασταθείς, χαοτικές και με ραγδαίες αλλαγές.

Τα οριακά χαρακτηριστικά και τρόποι διαχείρισης θα θεωρούνταν φυσιολογικά για πολλούς νεαρούς εφήβους. Η πλειοψηφία αυτών των εφήβων ωριμάζουν στο τέλος της εφηβείας τους και χάνουν αυτά τα οριακά χαρακτηριστικά. Ωστόσο, στη φυσιολογική ανάπτυξη, αυτά τα οριακά χαρακτηριστικά μπορεί να παραμείνουν ως την αρχή της ενηλικίωσης και πολύ σπανιότερα, μέχρι τη μέση ενήλικη ζωή. Οπότε το ερώτημα είναι, ποιοι παράγοντες εμπόδισαν τους ενήλικες που εξακολουθούν να έχουν οριακά χαρακτηριστικά, να ωριμάσουν και να χάσουν αυτά τα χαρακτηριστικά;

Έλλειψη αναστολών

Στην ενήλικη ζωή, τα άτομα με οριακή διαταραχή δεν έχουν αναστολές. Όπως και οι νεαροί έφηβοι, κάνουν συχνά παρορμητικά, επιβλαβή πράγματα (π.χ. σπατάλη χρημάτων, ριψοκίνδυνο σεξ, χρήση ουσιών, απρόσεκτη οδήγηση, διατροφική κρεπάλη. Θέλουν άμεση ικανοποίηση και συμπεριφέρονται χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τις μελλοντικές συνέπειες.

Κάντε το τεστ Οριακής διαταραχής Προσωπικότητας.

Δείτε επίσης Αιτιολογία και θεραπευτική αντιμετώπιση της Οριακής διαταραχής

Όροι και Προϋποθέσεις Αναδημοσίευσης Περιεχομένου

Συγγραφέας άρθρου: Παναγιώτα Δ. Κυπραίου MSc Ψυχολογία Υγείας, MBPsS - Σωματική & Gestalt Ψυχοθεραπεύτρια (ECP) - Επόπτρια Σωματικής Ψυχοθεραπείας - Συντονίστρια Σχολών Γονέων https://www.psychotherapeia.net.gr