Το θεραπευτικό μοντέλο Internal Family Systems (Εσωτερικά Οικογενειακά Συστήματα) αναπτύχθηκε από τον Richard Schwartz τη δεκαετία του 1990 και βασίζεται στη θεώρηση ότι η ψυχή μας αποτελείται από διαφορετικά μέρη ή επιμέρους προσωπικότητες. Μπορούμε να σκεφτούμε αυτές τις υπο-προσωπικότητες ως μικρούς ανθρώπους μέσα μας που ο καθένας έχει τη δική του οπτική, δικά του συναισθήματα, μνήμες, στόχους και κίνητρα.
Για παράδειγμα, ένα μέρος μας μπορεί να προσπαθεί να χάσει βάρος και ένα άλλο μέρος να θέλει να τρώει ό,τι λαχταράει. Όλοι έχουμε μέρη όπως ο εσωτερικός κριτής, το εγκαταλειμμένο παιδί, εκείνο που θέλει να ευχαριστεί τους άλλους, το θυμωμένο μέρος και τον τρυφερό φροντιστή.
Στο μοντέλο IFS, κάθε επιμέρους προσωπικότητά μας, ανεξάρτητα από το πόσο προβληματική μπορεί να είναι, έχει μια θετική πρόθεση για μας. Για παράδειγμα, η Μαρία έχει ένα μέρος που λέει, «Δεν μπορείς να πετύχεις στους φιλόδοξους στόχους σου. Ποιά νομίζεις ότι είσαι;» Αυτό είναι επιζήμιο για τη Μαρία και την εμποδίζει να αναλάβει δράση στη ζωή της αλλά όταν γνώρισε αυτό το μέρος της δουλεύοντας με το μοντέλο IFS, ανακάλυψε ότι στην πραγματικότητα αυτό το μέρος φοβάται ότι θα τιμωρούνταν αν ύψωνε το ανάστημά της και προσπαθούσε να την σταματήσει για να την προστατεύσει από αυτόν τον πόνο. Ο Γιώργος έχει ένα μέρος που είναι επικριτικό και ανταγωνιστικό με τους άλλους ανθρώπους με έναν τρόπο που δεν συνάδει με τις πραγματικές αξίες του. Ωστόσο, όταν γνώρισε καλύτερα αυτό το μέρος του, ανακάλυψε ότι απλώς προσπαθούσε να τον βοηθήσει να αισθάνεται καλά για τον εαυτό του με το μοναδικό τρόπο που ήξερε: νιώθοντας ανώτερος από τους άλλους.
Όταν καταλαβαίνεις ότι ένα μέρος σου έχει μια θετική πρόθεση, αυτό δεν σημαίνει ότι της δίνεις ισχύ. Στα προηγούμενα παραδείγματα, η Μαρία δεν θέλει το προστατευτικό μέρος της να την αποτρέπει να αναλάβει δράση και ο Γιώργος δεν θέλει η συγκεκριμένη πλευρά του να εκδραματίζει γινόμενο επικριτικό και ανταγωνιστικό. Ωστόσο, χρησιμοποιώντας την προσέγγιση IFS, τα άτομα αυτά μπορούν να σχετιστούν με τα μέρη τους με κατανόηση και εκτίμηση, κάνοντας παράλληλα τα βήματα για να τα θεραπεύσουν.
Αυτό είναι ριζικά διαφορετικό από τον τρόπο που συνήθως σχετιζόμαστε με τα μέρη μας. Συνήθως όταν αποκτήσουμε επίγνωση ενός μέρους μας, το πρώτο πράγμα που κάνουμε είναι να το αξιολογήσουμε. Είναι καλό ή κακό για μας; Εάν αποφασίσουμε ότι είναι καλό, το αγκαλιάζουμε και του δίνουμε ισχύ. Ενεργούμε μέσα από αυτό. Εάν αποφασίσουμε ότι είναι κακό, προσπαθούμε να το καταπιέσουμε ή να απαλλαγούμε από αυτό. Του λέμε να φύγει. Ωστόσο, αυτό δεν λειτουργεί. Δεν μπορείς να απαλλαγείς από ένα μέρος σου. Μπορείς μόνο να το απωθήσεις στο ασυνείδητό σου, όπου θα συνεχίσει να σε επηρεάζει αλλά εν αγνοία σου.
Στην προσέγγιση IFS κάνουμε κάτι εντελώς διαφορετικό και ριζοσπαστικό. Καλωσορίζουμε όλα τα μέρη μας με ενδιαφέρον και συμπόνια. Επιδιώκουμε να τα κατανοήσουμε και να εκτιμήσουμε τις προσπάθειές τους για να μας βοηθήσουν. Αλλά παρατηρούμε με ποιους τρόπους μπορούν να μας προκαλέσουν προβλήματα. Αναπτύσσουμε μια σχέση φροντίδας και εμπιστοσύνης με κάθε μέρος μας και στη συνέχεια κάνουμε ό,ποια βήματα χρειάζεται για να το απελευθερώσουμε από τα βάρη του, ώστε να μπορεί να λειτουργεί με έναν υγιή τρόπο.
Στο σύστημα IFS, υπάρχουν δύο κύριοι τύποι μερών: προστάτες και εξόριστοι. Οι προστάτες είναι τα μέρη που συνήθως συναντάμε για πρώτη φορά στην εξερεύνηση του εαυτού μας. Η δουλειά τους είναι να χειρίζονται τον κόσμο και να προστατεύουν από τον πόνο των εξορίστων. Εξόριστοι είναι νεαρά παιδικά μέρη που κρατούν πόνο από το παρελθόν. Για παράδειγμα, ο Φώτης έχει έναν προστάτη που προσπαθεί να γνωρίζει τα πάντα για κάθε εταιρεία με την οποίο συνεργάζεται επαγγελματικά και προσπαθεί να κάνει τα πάντα τέλεια. Αυτό είναι ένα απίστευτο βάρος γι’ αυτόν και τον εμποδίζει να είναι ανάλαφρος και ευέλικτος στην επαγγελματική του ζωή. Όταν άρχισε να γνωρίζει αυτό τον προστάτη, έμαθε ότι προσπαθούσε να τον προστατεύσει από το να προδοθεί από ανθρώπους ή έργα στα οποία θα μπορούσε να βάλει την ψυχή του. Επίσης, συνειδητοποίησε ότι είχε έναν άλλο προστάτη που ήταν πολύ καχύποπτος με τους ανθρώπους. Αυτό το μέρος έλεγχε τους ανθρώπους προσεκτικά για να δει πώς θα μπορούσαν να τον προδώσουν. Και οι δύο προστάτες προσπαθούν να τον προστατεύσουν από το αίσθημα του πόνου ενός εξόριστου μέρους που ένιωθε πληγωμένο και προδομένο, πρώτα από τη μητέρα του και στη συνέχεια από μια οργάνωση στην οποία ανήκε.
Στο προηγούμενο παράδειγμα, η Μαρία είχε έναν προστάτη που έλεγε: «Ποιά νομίζεις ότι είσαι;» Αν και αυτό το μήνυμα εμπόδιζε τη Μαρία να αναλάβει δράση όπως θα ήθελε, προσπαθούσε να την προστατεύσει από τον πόνο ενός εξόριστου μέρους το οποίο ένιωθε διαλυμένο και έτρεμε την τιμωρία. Αποδείχθηκε ότι η Μαρία (και άλλα παιδιά) είχε τιμωρηθεί από τις καλόγριες στο καθολικό σχολείο όπου φοίτησε, κάθε φορά που γινόταν πολύ ορατή, οπότε έκτοτε στη ζωή της είχε ένα τρομοκρατημένο εξόριστο και έναν προστάτη που προσπαθούσε να κρατήσει τη Μαρία αόρατη.
Τα μέρη αναλαμβάνουν ακραίους ρόλους εξαιτίας αυτών που τους συνέβησαν στο παρελθόν. Οι εξόριστοι επωμίζονται τον πόνο και το βάρος από ό,σα βίωσαν ως παιδιά (ή περιστασιακά σε άλλες χρονικές στιγμές). Οι προστάτες αναλαμβάνουν ακραίους ρόλους για να μας προστατεύσουν από τον πόνο των εξορίστων. Το IFS έχει μια μέθοδο κατανόησης και επεξεργασίας αυτών των μερών ώστε να απελευθερωθούν τα βάρη και να αποκατασταθεί το σύστημα, προκειμένου να μπορούμε να λειτουργήσουμε με υγιείς τρόπους.
Πως δουλεύει το μοντέλο IFS με τα μέρη μας;
Η προσέγγιση IFS αναγνωρίζει ότι ο καθένας από εμάς έχει έναν πνευματικό πυρήνα, έναν αυθεντικό Εαυτό. Αυτός ο αυθεντικός Εαυτός έχει από τη φύση του συμπόνια και περιέργεια για τους ανθρώπους και ειδικά για τα δικά μας μέρη. Θέλει να συνδεθεί με κάθε μέρος, να το γνωρίσει και να το κατανοήσει. Ο αυθεντικός Εαυτός αισθάνεται συμπόνια για τον πόνο των εξορίστων, αλλά και για τα βάρη που οδηγούν τους προστάτες να ενεργούν με τον τρόπο που το κάνουν. Ο αυθεντικός Εαυτός είναι επίσης σε θέση να μένει ήρεμος και στο κέντρο του παρά τα ενίοτε έντονα συναισθήματα που μπορεί να αισθάνονται τα μέρη. Ο καθένας μας έχει έναν αυθεντικό Εαυτό, αν και σε μερικούς ανθρώπους μπορεί να μην είναι εύκολα προσβάσιμος λόγω της δράσης των μερών του.
Ο αυθεντικός Εαυτός είναι βασικός συντελεστής της θεραπείας. Ο θεραπευτής IFS θα εκπαιδεύσει τον Εαυτό πώς να σχετίζεται με τα μέρη αλλά ο Εαυτός είναι ο πραγματικός ηγέτης του εσωτερικού συστήματος και μπορεί να αγαπήσει και να θεραπεύσει κάθε μέρος, έτσι ώστε το άτομο να ελευθερωθεί από ακραία συναισθήματα και συμπεριφορές.
Ας δούμε πώς λειτουργεί αυτό. Πρώτα μαθαίνεις πώς μπορείς να αποκτήσεις πρόσβαση στον αυθεντικό Εαυτό, μέσα από κατάλληλες τεχνικές. Στη συνέχεια, ο Εαυτός επιλέγει ένα από τα μέρη για εστίαση. Για παράδειγμα, ο Γιώργος έχει έναν προστάτη ο οποίος είναι επικριτικός και ανταγωνιστικός. Αυτό είναι οδυνηρό για το Γιώργος γιατί πιστεύει στη συνεργατικότητα, στην αποδοχή χωρίς αποκλεισμούς και σε κάποιο βαθμό το εφαρμόζει. Αλλά ο επικριτικός προστάτης του αναδύεται σε καταστάσεις όπου ο Γιώργος αισθάνεται να απειλείται. Συχνά είναι σε θέση να κρύψει τις κρίσεις του αλλά μερικές φορές φανερώνονται και προκαλούν προβλήματα. Αυτό κάνει το Γιώργος πολύ λιγότερο αποτελεσματικό στη δουλειά και προκαλεί έριδα στην εταιρεία του. Επίσης του προκαλεί προβλήματα στο γάμο του.
Ο Γιώργος ξεκίνησε τη δουλειά με το IFS, εστιάζοντας στο επικριτικό του μέρος. Δεν του ήταν εύκολο να είναι σε επαφή με το αυθεντικό Εαυτό του επειδή αισθανόταν αηδία για το επικριτικό μέρος που δεν ανταποκρινόταν στα ιδανικά του. (Στην πραγματικότητα ο Εαυτός ποτέ δεν αηδιάζει, οπότε αυτό ήταν ουσιαστικά ένα άλλο μέρος του Γιώργου.) Ωστόσο, μετά από κάποια επεξεργασία, ο Γιώργος ήταν σε θέση να έρθει πραγματικά σε επαφή με τον Εαυτό του, οπότε ενδιαφέρθηκε να γνωρίσει το επικριτικό του μέρος. Ανακάλυψε ότι το επικριτικό μέρος προσπαθούσε να προστατεύσει ένα εξόριστο μέρος του που ένιωθε ανεπαρκής. Ο Γιώργος είχε ένα μαθησιακό πρόβλημα ως παιδί, παρότι ήταν αρκετά έξυπνος και ικανός. Έτσι, υπήρχε ένας νεαρό μέρος του που είχε νιώσει ανεπαρκής στο σχολείο. Το επικριτικό μέρος προσπαθούσε να αντισταθμίσει αυτή την ανεπάρκεια, με το αίσθημα ανωτερότητας προς τους ανθρώπους. Ο Γιώργος είχε μεγαλώσει σε ένα επικριτικό, ανταγωνιστικό οικογενειακό περιβάλλον, οπότε αυτό ήταν το βασικό μοντέλο που ήξερε αυτό το μέρος. Καθώς ο Γιώργος άρχισε να γνωρίζει το επικριτικό μέρος, κατάλαβε γιατί αυτό ενεργούσε όπως ενεργούσε και εκτίμησε τις προσπάθειες που έκανε για κείνον.
Στη συνέχεια ήρθε σε επικοινωνία με το εξόριστο μέρος που ένιωθε ανεπάρκεια. Άκουγε και παρακολουθούσε καθώς το μέρος αυτό του «έδειξε» σκηνές από την παιδική ηλικία του, όπου αισθάνθηκε ντροπή και ανεπάρκεια λόγω του μαθησιακού του προβλήματος και ο Γιώργος ανταποκρίθηκε σε αυτό με συμπόνια και φροντίδα.
Με τη στάση του Γιώργου, το νεαρό μέρος ένιωσε ότι το αγαπούν, το φροντίζουν και ότι είναι πολύτιμο, για πρώτη φορά. Μέχρι τότε, ήταν κρυμμένο στο ασυνείδητο του Γιώργου, γεγονός που απλά ενέτεινε το αίσθημα της αναξιότητας. Με την αγάπη από τον αυθεντικό Εαυτό του Γιώργου και την καθοδήγηση του θεραπευτή IFS, αυτό το νεαρό μέρος μπόρεσε να απελευθερώσει το βάρος της ανεπάρκειας που κουβαλούσε και να νιώσει καλά για τον εαυτό του. Αυτό επέτρεψε στον επικριτικό προστάτη να χαλαρώσει. Δεν ήταν πλέον απαραίτητο να κρίνει τους ανθρώπους για να αντισταθμίσει τον πόνο του εξόριστου. Αυτό επέτρεψε στο Γιώργο να ανταποκρίνεται στους ανθρώπους με τον τρόπο που πάντα ήθελε, με άνοιγμα, αποδοχή και διάθεση συνεργασίας. Ως αποτέλεσμα, έγινε πολύ πιο αποτελεσματικός στην εργασία του και σταμάτησε να έχει τόσο πολλούς καυγάδες με τη σύζυγό του.
Όροι και Προϋποθέσεις Αναδημοσίευσης Περιεχομένου
Συγγραφέας άρθρου: Παναγιώτα Δ. Κυπραίου MSc Ψυχολογία Υγείας, MBPsS - Σωματική & Gestalt Ψυχοθεραπεύτρια (ECP) - Επόπτρια Σωματικής Ψυχοθεραπείας - Συντονίστρια Σχολών Γονέων https://www.psychotherapeia.net.gr
Πηγές:
http://www.selfleadership.org/about-internal-family-systems.html
http://www.goodtherapy.org/learn-about-therapy/types/internal-family-systems-therapy
http://personal-growth-programs.com/learn-about-ifs/introduction-to-internal-family-systems-therapy