Η θεραπεία Gestalt έχει πιθανά ένα μεγαλύτερο εύρος από τεχνικές και πλαίσια εφαρμογής συγκριτικά με οποιοδήποτε άλλο σύστημα. Εφαρμόζεται σε ατομική θεραπεία, ομάδες, ζευγάρια, οικογένειες και σε παιδιά.

Εφαρμόζεται σε κλινικές, υπηρεσίες οικογενειακής στήριξης, νοσοκομεία, ιδιωτικά ιατρεία, κέντρα ανάπτυξης, κ.ο.κ. Ανάλογα με το πλαίσιο εφαρμογής, η τεχνοτροπία διαφέρει δραστικά, σε πολλά επίπεδα: βαθμός και είδος δομής, ποσότητα και ποιότητα των τεχνικών που χρησιμοποιούνται, συχνότητα συνεδριών, δυσκολία/ευκολία συσχέτισης, εστίαση στο σώμα, γνωστική κατάσταση, συναισθήματα, διαπροσωπική επαφή, γνώση και δουλειά πάνω σε ψυχοδυναμικά θέματα, κ.ο.κ.

Όλες οι τεχνοτροπίες και τα πλαίσια εφαρμογής της θεραπείας Gestalt ακολουθούν από κοινού τις γενικές αρχές που αναφέραμε: έμφαση στο άμεσο βίωμα και πειραματισμό (φαινομενολογία), χρήση άμεσης επαφής και προσωπικής παρουσίας (διαλογικός υπαρξισμός)  και έμφαση στις έννοιες πεδίου: "τι και πώς" και "εδώ και τώρα". Μέσα σ’ αυτές τις παραμέτρους, οι παρεμβάσεις διαμορφώνονται ανάλογα με το πλαίσιο και τις προσωπικότητες του θεραπευτή και του ασθενή.

Στην καρδιά της μεθοδολογίας υπάρχει η έμφαση στη διαφορά ανάμεσα στη "δουλειά" και το "να μιλάς για κάτι". Η "δουλειά" έχει δύο έννοιες. Πρώτον, αναφέρεται σε μια σκόπιμη, εθελοντική και πειθαρχημένη δέσμευση να χρησιμοποιήσεις φαινομενολογικά εστιασμένη συνειδητοποίηση για να αυξήσεις το εύρος αντίληψης και τη διαύγεια της ζωής σου. Όταν από το να συζητάς γενικά για ένα θέμα, πηγαίνεις στη διερεύνηση του τι κάνεις, ιδίως έχοντας επίγνωση του πώς έχεις επίγνωση, τότε δουλεύεις. Δεύτερον, σε μια ομάδα, δουλειά σημαίνει να είσαι το επίκεντρο της προσοχής του θεραπευτή και/ή της ομάδας.

Οι διαφορές στις τεχνικές δεν είναι σημαντικές, αν και είναι σημαντική η ποιότητα και το είδος της θεραπευτικής επαφής και η εναρμόνιση ανάμεσα στη στάση και έμφαση του θεραπευτή και στις ανάγκες του ασθενή. Οι τεχνικές είναι απλά τεχνικές. Τα ζωτικά σημεία είναι η γενική μέθοδος, η σχέση και η στάση.

Ωστόσο, μια παρουσίαση κάποιων τεχνικών ή τακτικών, που γίνεται στη συνέχεια, μπορεί να είναι διαφωτιστική για τη γενική μεθοδολογία. Αυτές είναι μόνο μια εικόνα των δυνατοτήτων που υπάρχουν.

Τεχνικές επικέντρωσης στον πελάτη

Όλες οι τεχνικές επικέντρωσης στον πελάτη επεξεργάζονται την ερώτηση "Τι συνειδητοποιείς (βιώνεις) τώρα;" και την οδηγία "Δοκίμασε αυτό το πείραμα και δες τι συνειδητοποιείς (βιώνεις) ή μαθαίνεις". Πολλές παρεμβάσεις αφορούν απλά την ερώτηση στον ασθενή "Τι συνειδητοποιείς;", ή πιο στενά, "Τι αισθάνεσαι;" ή "Τι σκέφτεσαι;"

"Μείνε μ’ αυτό."

Μια συχνή τεχνική είναι να ακολουθήσεις μια περιγραφή συνειδητοποίησης με την οδηγία: "Μείνε μ’ αυτό" ή "Εμβάθυνε σ’ αυτό."

"Μείνε μ’ αυτό" ενθαρρύνει τον ασθενή  να παραμείνει με το συναίσθημα που περιγράφει, το οποίο αυξάνει την ικανότητα του ασθενή να εμβαθύνει και να επεξεργάζεται ένα συναίσθημα μέχρι τέλους. Για παράδειγμα:

Α: [Φαίνεται λυπημένος]

Θ: Τι συνειδητοποιείς;

Α: Είμαι λυπημένος.

Θ: Μείνε μ’ αυτό.

Α: [Τρέχουν δάκρυα. Μετά ο ασθενής σφίγγεται, κοιτάζει αλλού και αρχίζει να φαίνεται σκεπτικός]

Θ: Βλέπω ότι σφίγγεσαι. Τι συνειδητοποιείς;

Α: Δεν θέλω να μείνω με τη λύπη.

Θ: Μείνε με το "δεν θέλω". Βάλε λέξεις στο "δεν θέλω". [αυτή η παρέμβαση είναι πιθανό να φέρει στον ασθενή συνειδητοποίηση της αντίστασής του να εμβαθύνει συναισθηματικά. Ο ασθενής μπορεί να απαντήσει: "Δεν θα κλάψω εδώ – Δεν σας εμπιστεύομαι" ή "Ντρέπομαι" ή "Είμαι θυμωμένος και δεν θέλω να παραδεχτώ ότι μου λείπει αυτή"]

Αναπαράσταση.

Εδώ ζητείται από τον ασθενή να βάλει συναισθήματα ή σκέψεις σε δράση. Για παράδειγμα, ο θεραπευτής μπορεί να παροτρύνει τον ασθενή να "το πει στο άτομο" (αν είναι παρών) ή να παίξει κάποιο είδος θεατρικού (όπως το να μιλήσει σε μια άδεια καρέκλα αν το άτομο δεν είναι παρών). Ένα άλλο παράδειγμα είναι "Βάλε λέξεις σ’ αυτό". Έτσι, στον προηγούμενο ασθενή με τα δάκρυα στα μάτια, μπορεί να ζητηθεί να "βάλει λέξεις σ’ αυτό". Η αναπαράσταση έχει σαν στόχο την αύξηση της συνειδητοποίησης και όχι την κάθαρση. Δεν είναι μια καθολική θεραπεία.

Υπερβολή είναι μια ειδική μορφή αναπαράστασης. Ζητείται από το άτομο να υπερβάλλει κάποιο συναίσθημα, σκέψη, κίνηση κ.λ.π. έτσι ώστε να νιώσει το πιο έντονο (μολονότι τεχνητό) διαδραματισμένο ή φανταστικό όραμα. Η αναπαράσταση στην κίνηση, στον ήχο, στην τέχνη, στην ποίηση κ.λ.π., μπορεί να διεγείρει την δημιουργικότητα και επίσης να είναι και θεραπευτική. Για παράδειγμα, ζητήθηκε από έναν άντρα, ο οποίος μιλούσε για τη μητέρα του χωρίς να δείχνει κανένα ιδιαίτερο συναίσθημα, να την περιγράψει. Μέσα από την περιγραφή του, ήρθε η πρόταση να κινηθεί όπως αυτή. Καθώς ο ασθενής υιοθετούσε τη στάση και την κίνησή της, ήρθαν έντονα συναισθήματα στη συνείδησή του.

Οδηγημένη φαντασία.

Κάποιες φορές ο ασθενής μπορεί να φέρει μια εμπειρία στο εδώ και τώρα, πιο αποτελεσματικά, αν το φανταστεί αντί να το αναπαραστήσει:

Α: Ήμουν με τη φίλη μου χθες βράδυ. Δεν ξέρω πώς έγινε αλλά είχα ανικανότητα (σεξουαλική). [ο ασθενής δίνει περισσότερες λεπτομέρειες και κάποιο ιστορικό]

Θ: Κλείσε τα μάτια σου. Φαντάσου ότι είναι χθες βράδυ και είσαι με τη φίλη σου. Πες δυνατά τι βιώνεις την κάθε στιγμή.

Α: Κάθομαι στον καναπέ. Η φίλη μου κάθεται δίπλα μου και εγώ ερεθίζομαι. Μετά μου φεύγει.

Θ: Ας το ξαναπάρουμε από την αρχή σε αργή κίνηση, με μεγαλύτερη λεπτομέρεια. Παρατήρησε κάθε σκέψη ή αίσθηση.

Α: Κάθομαι στον καναπέ. Αυτή έρχεται και κάθεται δίπλα μου. Αγγίζει το λαιμό μου. Είναι τόσο ζεστό και μαλακό, ερεθίζομαι – ξέρεις, σκληραίνω.

Θ: Μου χαϊδεύει το χέρι και μ’ αρέσει πολύ. [παύση, φαίνεται ξαφνιασμένος] Μετά σκέφτηκα, είχα τόσο έντονη μέρα, ίσως να μη μπορώ να έχω στύση.

Αυτός ο ασθενής συνειδητοποίησε το πώς προκάλεσε το άγχος του και την ανικανότητά του. Αυτή η φαντασία ξαναζωντάνεψε ένα γεγονός που συνέβη, με σκοπό να γίνει καλύτερη επαφή μ’ αυτό. Η φαντασία μπορούσε να αφορά ένα αναμενόμενο γεγονός, ένα μεταφορικό γεγονός κ.ο.κ.

Σε μια άλλη περίπτωση, από μια ασθενή που δουλεύει πάνω στη ντροπή και αυτό-απόρριψη, ζητείται να φανταστεί μια μητέρα που λέει και το εννοεί "Σε αγαπώ έτσι ακριβώς όπως είσαι." Αυτή η φαντασία βοηθά την ασθενή να συνειδητοποιήσει τη δυνατότητα του να είσαι καλή εαυτο-μητέρα και μπορεί επίσης να χρησιμεύσει σαν μια μετάβαση για να ολοκληρωθεί ο καλός εαυτο-γονέας. Η εικόνα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να δουλέψεις ανάμεσα στις συνεδρίες ή σαν ένας διαλογισμός. Επίσης διεγείρει συναισθήματα για εμπειρίες εγκατάλειψης, απώλειας και κακής γονεϊκής φροντίδας.

Τεχνικές χαλάρωσης και ενοποίησης.

Συχνά ο ασθενής είναι τόσο περιορισμένος από τα δεσμά των συνηθισμένων τρόπων σκέψης, που οι εναλλακτικές δυνατότητες δεν αφήνονται να συνειδητοποιηθούν. Αυτό περιλαμβάνει παραδοσιακούς μηχανισμούς, όπως άρνηση ή απώθηση, αλλά επίσης πολιτισμικούς και εκπαιδευτικούς παράγοντες που επηρεάζουν τον τρόπο σκέψης του ασθενή. Μια τεχνική είναι να ζητάς από τον ασθενή να φανταστεί το αντίθετο απ’ αυτό που πιστεύει ως αληθινό.

Οι τεχνικές ενοποίησης φέρνουν σε επαφή μεταξύ τους, διαδικασίες που ασθενής δεν φέρνει σε επαφή ή που ενεργά διατηρεί διαχωρισμένες (σχίσμα). Μπορεί να ζητηθεί από τον ασθενή να βάλει λόγια σε μια αρνητική διαδικασία, όπως η ένταση, το κλάμα ή ο σπασμός. Ή αν ο ασθενής αναφέρει ένα συναίσθημα, μπορεί να του προτείνουμε να το εντοπίσει στο σώμα του. Ένα άλλο παράδειγμα είναι να ζητήσεις από τον ασθενή να εκφράσει θετικά και αρνητικά συναισθήματα για το ίδιο άτομο.

Σωματικές τεχνικές.

Αυτές περιλαμβάνουν οποιαδήποτε τεχνική φέρνει στον ασθενή συνειδητοποίηση της λειτουργίας του σώματός του ή τον βοηθά να έχει επίγνωση του πώς μπορεί να χρησιμοποιήσει το σώμα του για να υποβοηθήσει τη διέγερση, τη συνειδητοποίηση και την επαφή. Για παράδειγμα:

Α: [είναι δακρυσμένος και κρατά σφιχτό το σαγόνι]

Θ: Θέλεις να δοκιμάσεις ένα πείραμα;

Α: [κουνά το κεφάλι συγκαταβατικά]

Θ: Πάρε μερικές βαθιές, βαθιές αναπνοές και κάθε φορά που εκπνέεις, άφηνε το σαγόνι σου να πέφτει κάτω χαλαρά.

Α: [αναπνέει βαθιά, αφήνει το σαγόνι να πέφτει στην εκπνοή]

Θ: Μείνε μ’ αυτό.

Α: [αρχίζει να συγκινείται, κλαίει, μετά λυγμός].

Αποκαλύψεις του θεραπευτή

Ο θεραπευτής Gestalt ενθαρρύνεται να κάνει δηλώσεις "Εγώ". Αυτές οι δηλώσεις διευκολύνουν και τη θεραπευτή επαφή και την επικέντρωση του πελάτη και οφείλουν να γίνονται με σύνεση και διακριτικότητα. Η χρήση του "Εγώ" για τη διευκόλυνση της θεραπευτικής δουλειάς, απαιτεί τεχνική δεξιότητα, προσωπική κρίση και αυτογνωσία από την πλευρά του θεραπευτή. Ο θεραπευτής μπορεί να μοιράζεται με τον ασθενή, αυτό που βλέπει, ακούει, μυρίζει και το πώς επηρεάζεται. Μοιράζεται τα δεδομένα που ο ίδιος αντιλαμβάνεται και για τα οποία ο ασθενής δεν έχει επίγνωση, ειδικά αν η πληροφορία αυτή είναι απίθανο να ανακαλυφθεί αυθόρμητα στη φαινομενολογική δουλειά μέσα στην ώρα της συνεδρίας, αλλά κρίνεται σημαντική για τον ασθενή.

Όροι και Προϋποθέσεις Αναδημοσίευσης Περιεχομένου

Συγγραφέας άρθρου: Παναγιώτα Δ. Κυπραίου Ψυχολόγος Υγείας (MSc) - Σωματική & Gestalt Ψυχοθεραπεύτρια (ECP) - Επόπτρια Σωματικής Ψυχοθεραπείας - Συντονίστρια Σχολών Γονέων  https://www.psychotherapeia.net.gr

Πηγές

Becker, E. (1993) "Growing Up Rugged: Fritz Perls and Gestalt Therapy" in The Gestalt Journal, The Gestalt Journal Press. (ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στη διεύθυνση "http://www.gestalt.org/becker.htm" στις 20/10/03)

Fagan and Shepherd (1970) "The Paradoxical Theory of Change" in Gestalt Therapy Now, Harper Colophon. (ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στη διεύθυνση "http://www.gestalt.org/arnie.htm" στις 20/10/03)

Wulf, R. (1996) "The Historical Roots of Gestalt Therapy Theory" in Gestalt Dialogue: Newsletter for the Integrative Gestalt Centre, Aotearoa, New Zealand. (ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στη διεύθυνση "http://www.gestalt.org/wulf.htm" στις 20/10/03)

Wysong, J. (1994) "Introductions to Gestalt Therapy: Excitement and Growth in the Human Personality" in The Gestalt Journal, The Gestalt Journal Press. (ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στη διεύθυνση "http://www.gestalt.org/phgintro.htm" στις 20/10/03)

Yontef, G. (1993) "Gestalt Therapy: An introduction." in Awareness, Dialogue, and Process, The Gestalt Journal Press. (ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στη διεύθυνση "http://www.gestalt.org/yontef.htm" στις 20/10/03)

Yontef, G. (1992) "Considering Gestalt Reconsidered: A Review in Depth (of Gordon Wheeler’s Gestalt Therapy Reconsidered (1991))" in The Gestalt Journal, The Gestalt Journal Press. (ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στη διεύθυνση "http://www.gestalt.org/gary.htm" στις 20/10/03)