Η Μαζοχιστική διαταραχή προσωπικότητας χαρακτηρίζεται από ένα διάχυτο μοτίβο αυτοηττώμενης συμπεριφοράς, που ξεκινά από τα πρώτα στάδια της ενηλικίωσης και εκδηλώνεται σε διάφορα πλαίσια.

Το άτομο μπορεί συχνά να αποφεύγει ή να υπονομεύει τις ευχάριστες εμπειρίες, να έλκεται από καταστάσεις ή σχέσεις στις οποίες θα υποφέρει και να εμποδίζει τους άλλους να τον βοηθήσουν, όπως υποδεικνύεται από τουλάχιστον πέντε από τα ακόλουθα κριτήρια:

• Επιλέγει ανθρώπους και καταστάσεις που οδηγούν σε απογοήτευση, αποτυχία, ή κακομεταχείριση, ακόμα και όταν είναι ξεκάθαρο ότι υπάρχουν καλύτερες επιλογές.
• Απορρίπτει ή καθιστά αναποτελεσματικές τις προσπάθειες των άλλων να την βοηθήσουν.
• Μετά από θετικά προσωπικά γεγονότα (π.χ., νέο επίτευγμα), ανταποκρίνεται με κατάθλιψη, ενοχή ή μια συμπεριφορά που παράγει πόνο (π.χ., ένα ατύχημα).
• Υποκινεί θυμωμένες ή απορριπτικές αντιδράσεις από τους άλλους και στη συνέχεια, αισθάνεται πληγωμένη, ηττημένη ή ταπεινωμένη (π.χ., εμπαίζει το σύζυγό της δημόσια, προκαλώντας μια οργισμένη αντίδραση και μετά αισθάνεται συντετριμμένη).
• Απορρίπτει ευκαιρίες για ευχαρίστηση ή είναι απρόθυμη να παραδεχτεί ότι απολαμβάνει κάτι (παρά το γεγονός ότι έχει επαρκείς κοινωνικές δεξιότητες και ικανότητα για ευχαρίστηση).
• Αποτυγχάνει να εκπληρώσει καθήκοντα σημαντικά για τους προσωπικούς της στόχους, παρά την αποδεδειγμένη ικανότητά της να το κάνει (π.χ., βοηθά τους συμφοιτητές της να γράψει εργασίες αλλά δεν είναι σε θέση να γράψει τη δική της).
• Είναι αδιάφορη ή απορρίπτει ανθρώπους που της φέρονται σταθερά καλά (π.χ., δεν έλκεται από ερωτικούς συντρόφους που μπορούν να την φροντίσουν).
• Επιδίδεται σε υπερβολική αυτοθυσία που δεν έχει ζητηθεί από τους αποδέκτες για τους οποίους προορίζεται η θυσία.

Για την διάγνωση της διαταραχής, προϋπόθεση είναι ότι oι παραπάνω συμπεριφορές:

• δε συμβαίνουν μόνο όταν το άτομο είναι σε καταθλιπτική διάθεση
• δεν εμφανίζονται αποκλειστικά σε απάντηση, ή σε αναμονή σωματικής, σεξουαλικής ή ψυχολογικής κακοποίησης.

Το προφίλ της μαζοχιστικής προσωπικότητας

Συναισθηματικό υπόβαθρο

Το άτομο υποφέρει από την ανάγκη να γίνει αποδεκτό και να αγαπηθεί. Λόγω αυτής της ανάγκης, οι προσωπικές του σχέσεις είναι πιο σημαντικές από τη δική του ανεξάρτητη σκέψη.

Θέλει να αγαπηθεί, να εκφράσει τα συναισθήματά του για τους άλλους, να τον έχουν ανάγκη, να τον εκτιμούν, να αναγκάσει τους άλλους να ανταποκριθούν σ’ αυτόν, να δικαιώσει τους ισχυρισμούς του για τον εαυτό του.

Συμπεριφορές

Υιοθετεί την υποταγή, συρρικνώνεται ή περιστρέφεται γύρω από τη δυσκολία και τη βία αντί να την αντιμετωπίζει κατά μέτωπο.

Πιστεύει ότι η πραγματική αγάπη είναι τυφλή αφοσίωση, παράδοση της ψυχής σου στον άλλο, αυτο-ταπείνωση, απόλυτη υποταγή και εμπιστοσύνη ενάντια στον εαυτό σου και σε όλο τον κόσμο.

Στην ήπια μορφή της η μαζοχιστική προσωπικότητα είναι συναισθηματικά εκδηλωτική, φλύαρη, φιλική, γεμάτη καλές προθέσεις για τα πάντα. Γίνεται υπερβολικά οικεία και κτητική: η αυτοθυσιαζόμενη μητρική φιγούρα που κάνει τα πάντα για τους άλλους. Νιώθει ότι είναι απαραίτητη, αλλά υπερεκτιμά τις δυνατότητές της προς χάρη των άλλων.

Στην ακραία μορφή της μπορεί να είναι χειριστική και ιδιοτελής, υποκινώντας ενοχές στους άλλους. Τρέφει αυταπάτες για τα κίνητρα και τη συμπεριφορά της. Είναι αυταρχική και καταπιεστική: αισθάνεται ότι δικαιούται να παίρνει ό, τι θέλει από τους άλλους. Το «θύμα και μάρτυρας» αισθάνεται κακοποιημένος, αγανάκτηση και θυμό που καταλήγει σε υποχονδρία και ψυχοσωματικά προβλήματα.

Αιτιολογία της μαζοχιστικής διαταραχής

Ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι η οικογένεια του μαζοχιστή είναι χαοτική και εξαιρετικά απρόβλεπτη. Υπάρχει γονική αμφιθυμία, η οποία συχνά εκδηλώνεται στο ότι οι γονείς άλλοτε ενισχύουν και άλλοτε τιμωρούν το παιδί για την ίδια συμπεριφορά. Οι γονείς φαίνεται να μην έχουν ένα σταθερό ορθολογικό κύρος.

Επιπλέον, έχει παρατηρηθεί ότι οι γονείς των μαζοχιστών αντισταθμίζουν την έλλειψη επαρκούς θετικού συναισθήματος προς τα παιδιά τους, υπερπροστατεύοντας τα και αντιμετωπίζοντάς τα ως μωρά.. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον τα παιδιά είναι συχνά σε θέση να εξασφαλίσουν την αγάπη μόνο μέσα από ανάρμοστη συμπεριφορά ή με το να εκδηλώνουν σωματική ασθένεια, πράγμα που τα κάνει να πιστεύουν ότι τα αγαπούν περισσότερο όταν υποφέρουν.

Η έρευνα δείχνει ότι η γονική ασυνέπεια και η αντιμετώπιση των παιδιών ως μωρά. μπορεί να συμβάλλει στη μη ασφαλή προσκόλληση και στη χαμηλή αυτοεκτίμηση που εμφανίζουν τα άτομα με μαζοχιστική δομή χαρακτήρα. Οι γονείς των μαζοχιστικών προσωπικοτήτων χαρακτηρίζονται ως απρόβλεπτα επικριτικοί και κατηγορητικοί και συχνά χρησιμοποιούν ως άμυνα την προβολή (η διεργασία κατά την οποία κάποιο δικό μας στοιχείο, το αντιλαμβανόμαστε ως στοιχείο κάποιου άλλου), την προβλητική ταύτιση (προβάλλουμε δικά μας στοιχεία σε ένα άλλο πρόσωπο, το οποίο επηρεαζόμενο, ταυτίζεται με την προβολή μας, οπότε συμπεριφέρεται σύμφωνα με αυτήν) και τη διχοτόμηση (η τάση αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα ως άσπρο-μαύρο – δυσκολία να κατανοήσουμε ότι καθετί έχει και καλά και κακά στοιχεία). Αυτή η συμπεριφορά, ωστόσο, διανθίζεται με απρόβλεπτη εκδήλωση αγάπης ή ανεκτικής συμπεριφοράς απέναντι στο παιδί, που βασίζεται περισσότερο στην διάθεση του γονέα παρά στις πράξεις του παιδιού.

Πεποιθήσεις

Βασική πεποίθηση: Έχω ανάγκη να με έχουν ανάγκη οι άλλοι.

Στρατηγική: Υποταγή.

Χαρακτηριστικές πεποιθήσεις

• Ο σκοπός της ζωής είναι να υπηρετούμε τους άλλους.
• Οι ανάγκες μου μπορούν να περιμένουν μέχρι να εξυπηρετηθούν οι άλλοι.
• Αγάπη είναι να δίνεις.
• Πρέπει να βοηθάω τους άλλους, ακόμη και αν δεν μου το έχουν ζητήσει.
• Είναι λάθος να είσαι φιλόδοξος και να ανταγωνίζεσαι τους άλλους.
• Δεν αντέχω να είμαι το κέντρο της προσοχής.
• Πρέπει πάντα να προβλέπω τις επιθυμίες εκείνων που αγαπώ.
• Πρέπει να δίνω σε όλους όσους έρχομαι σε επαφή.
• Το να αγωνίζεσαι για να κάνεις τη ζωή των άλλων καλύτερη, είναι αυτό που δίνει νόημα στη ζωή.
• Δεν μπορώ να αντέξω την επιτυχία ή την ευχαρίστηση.
• Ο μόνος τρόπος για να αποκτήσω εσωτερική ηρεμία είναι να ξεχάσω τον εαυτό μου βοηθώντας τους άλλους.
• Είναι καλύτερο να αποφεύγεις να παίρνεις ανταμοιβές, προσοχή και αναγνώριση για τις καλές πράξεις.
• Δε μ’ αρέσει να φαίνομαι υπερήφανος ή τυχοδιώκτης.
• Δουλεύω τόσο σκληρά για να κάνω τους άλλους ευτυχισμένους, αλλά κανείς δεν φαίνεται να το βλέπει ή να ενδιαφέρεται.
• Αισθάνομαι ένοχος όταν παίρνω ιδιαίτερη προσοχή.
• Δε θέλω οι άλλοι να κάνουν πράγματα για μένα. Με κάνει να νιώθω άβολα.
• Μόνο δίνοντας στους άλλους θα γίνω αποδεκτός.
• Οι γονείς θα πρέπει να θυσιάζουν τα πάντα για τα παιδιά τους.
• Μπορώ να χαλαρώσω και να απολαύσω μόνο όταν είμαι μόνος.
• Ο κόσμος είναι σκληρός και η αποστολή μου είναι να κάνω τα πράγματα καλύτερα για τους άλλους ανθρώπους.
• Ποτέ δε θα μπορέσω να εκπληρώσω τις υποχρεώσεις μου στους άλλους.
• Δεν αξίζω την αγάπη, την προσοχή και την ευχαρίστηση.
• Πρέπει πάντα να σέβομαι τα άτομα σε θέσεις εξουσίας.
• Η εξέλιξη της καριέρας μου δεν είναι σημαντική για μένα.
• Απεχθάνομαι να ζητάω χάρες.
• Πρέπει να αποφεύγω θέσεις όπου θα είμαι υπεύθυνος για την εποπτεία της δουλειάς και της συμπεριφοράς άλλων ανθρώπων.

Θεραπευτική αντιμετώπιση της Μαζοχιστικής διαταραχής

H θεραπευτική αντιμετώπιση της Μαζοχιστικής διαταραχής βασίζεται κυρίως στην ψυχοθεραπεία. Η φαρμακευτική αγωγή που χορηγείται σε κάποιες περιπτώσεις, είναι συμπληρωματική της ψυχοθεραπείας και αφορά μόνο στη θεραπεία συνυπαρχουσών διαταραχών (π.χ. κατάθλιψη).

Στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία, το άτομο χρειάζεται μια ανάλαφρη και «ζεστή» θεραπευτική σχέση σε μακροχρόνια βάση, που θα κινητοποιήσει την ικανότητά του για χιούμορ ώστε να αντισταθμίσει το συναισθηματικό βάρος και την αποκαρδιωμένη του αντίληψη για τη ζωή. Ο θεραπευτής χρειάζεται να βοηθήσει το άτομο να αντιμετωπίσει το γεγονός ότι χρειάστηκε «να είναι καλός» προκειμένου να πάρει αγάπη και αποδοχή από το ελεγκτικό και δεσποτικό οικογενειακό του περιβάλλον. Επίσης, να τον φέρει αντιμέτωπο με την περιφρόνηση και την εχθρότητα που βρίσκεται κάτω από την παθητικότητα του και να τον «προκαλέσει» σταδιακά και με σύνεση ώστε να αναγνωρίσει και να κινητοποιήσει το θυμό του. Στη συνέχεια, χρειάζεται να ενισχυθεί η δυνατότητα για ευχαρίστηση και επέκταση.

Όροι και Προϋποθέσεις Αναδημοσίευσης Περιεχομένου

Συγγραφέας άρθρου: Παναγιώτα Δ. Κυπραίου MSc Ψυχολογία Υγείας, MBPsS - Σωματική & Gestalt Ψυχοθεραπεύτρια (ECP) - Επόπτρια Σωματικής Ψυχοθεραπείας - Συντονίστρια Σχολών Γονέων https://www.psychotherapeia.net.gr