Η θεραπεία Gestalt προάγει την προσωπική ευημερία του ατόμου, αυξάνοντας την επίγνωσή του στις σωματικές του αισθήσεις, στην νοητική και ψυχική του κατάσταση και στην στάση του στο περιβάλλον. Βοηθά πολύ στην απελευθέρωση καταπιεσμένων συναισθημάτων που εγκλωβίζονται σε περιοχές του σώματος που συνήθως είναι σε ένταση.
Αυξάνει την αυτοεπίγνωση και την αντίληψη. Εστιάζει στην κατανόηση των συναισθηματικών παραγόντων που υπεισέρχονται στη δυναμική των σχέσεων των ανθρώπων με το κοινωνικό τους περιβάλλον.
Πως βλέπει η θεραπεία Gestalt την κατάθλιψη;
Για την Gestalt, η κατάθλιψη έχει να κάνει με ανικανοποίητες ανάγκες. Όταν η έκφραση είναι ανοιχτή, υπάρχει συνήθως μια απελευθέρωση συγκρατημένης ενέργειας. Για παράδειγμα, αν ο φαινομενικός λήθαργος της κατάθλιψης ξεμπλοκαριστεί, θα αντικατασταθεί απ’ αυτό το οποίο απέκρυπτε και κρατούσε υπό έλεγχο: οργή ή νευρομυϊκές κινήσεις λυγμού (σπασμούς).
Υπό το πρίσμα της Gestalt, η κατάθλιψη έχει ένα μήνυμα για τον πάσχοντα. Συνήθως σχετίζεται με καταπιεσμένο θυμό, τον οποίο το άτομο ισοπεδώνει λόγω ενδοβολών ή προβολών.
Το αίσθημα της κατάθλιψης είναι μια αναστροφή (retroflection), δηλαδή μια δράση που αρχικά κατευθύνονταν προς το εξωτερικό περιβάλλον αλλά στράφηκε εναντίον του εαυτού. Η αναστροφή ξεκίνησε ως μια δημιουργική προσαρμογή στις συνθήκες του περιβάλλοντος και κατέληξε σε μόνιμη καταθλιπτική προσαρμογή. Το καταθλιπτικό άτομο δεν έχει την αυτοπεποίθηση, τη θέληση και το κίνητρο για επαφή με τους άλλους.
Η θεραπεία Gestalt, επιχειρεί να αναιρέσει αυτή την αναστροφή, με σταδιακό και προσεκτικό τρόπο ώστε το άτομο να μπορέσει να ενσωματώσει έναν διαφορετικό τρόπο διαχείρισης των συναισθημάτων/δράσεων που μέχρι τώρα κατέπνιγε.
Για να γίνει πιο κατανοητό, μπορούμε να πούμε ότι σε κάποιο στάδιο της ζωής του ατόμου, η δημιουργική προσαρμογή ήταν σκόπιμη ως ένας τρόπος επιβίωσης στις τραυματικές εμπειρίες εκείνης της εποχής. Όμως στην ενήλικη ζωή, είναι πλέον ένας στερεότυπος τρόπος αντίδρασης που δυσχεραίνει την επαφή του με τους άλλους και με τον εαυτό του. Μέσω της αφομοίωσης, της διερεύνησης και της έκφρασης των ενδοβολών, προβολών και αναστροφών, μπορεί το άτομο να αξιολογήσει τι είναι πραγματικά δικό του και τι όχι, τι περιορίζει την επαφή του με τον κόσμο οπότε δεν το χρειάζεται πλέον.
Σε πολλές περιπτώσεις, ο ασθενής μέσω της κατάθλιψης «κρύβει» κακοποίηση που έχει υποστεί και επανέρχεται όταν αναγνωρίζει την κακοποίηση και την ενσωματώνει.
Ο ασθενής περιορίζει την ικανότητά του να μένει σε συνειδητή επαφή με το περιβάλλον στο εδώ και τώρα. Δεν μπορεί να αντιδράσει σύμφωνα με την πραγματική του ανάγκη. Η συμπεριφορά του και το τωρινό του βίωμα καθορίζονται από μαθημένα πρότυπα. Ακολουθεί μια συνήθεια, παρά μια συνειδητή επιλογή. Η κατάθλιψη είναι ένας προβλέψιμος τρόπος αντίδρασης (fixed gestalt).
Ο ρόλος της αναστροφής
Η αναστροφή είναι ο βασικός τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι μπλοκάρουν την επαφή με το περιβάλλον, στην κατάσταση της κατάθλιψης. Είναι ένας τρόπος (μη) επαφής που εξυπηρετεί την εξοικονόμηση ενέργειας. Το άτομο δεν διοχετεύει την ενέργειά του προς τα έξω αλλά την στρέφει προς τον εαυτό του.
Πως αντιμετωπίζει η Gestalt την κατάθλιψη;
Από την οπτική της Gestalt, τα συμπτώματα είναι προϊόντα ενός δημιουργικού εαυτού και εκδηλώνουν την μοναδικότητα του ανθρώπου. Η θεραπεία επικεντρώνεται περισσότερο στη διαδικασία που παράγει την κατάθλιψη. Τα συμπτώματα που συνοδεύουν την κατάθλιψη, όπως κακή διάθεση, σκέψεις αυτοκτονίας, αυξημένη κόπωση κλπ. εξετάζονται όχι ως επιμέρους στοιχεία αλλά ως ένα περιορισμένο φάσμα λειτουργιών του ατόμου.
Στη θεραπεία Gestalt, το άτομο αρχικά μαθαίνει πώς να δέχεται υποστήριξη από το περιβάλλον του και στη συνέχεια δημιουργεί μόνος του ένα σύστημα αυτο-υποστήριξης. Η θεραπεία επικεντρώνεται στο να δημιουργηθεί ένα ασφαλές περιβάλλον –σχεσιακό πεδίο- μέσα στο οποίο μπορούν να ενεργοποιηθούν οι αυτο-θεραπευτικές ικανότητες του ασθενή.
Στην περίπτωση που υπάρχουν επαναλαμβανόμενες εμπειρίες περιορισμού, απειλής ή κακοποίησης από το περιβάλλον, το άτομο χρειάζεται να ανακτήσει σταδιακά όλο το φάσμα λειτουργιών σε σχέση με τον εαυτό του, μέσα στη διαδικασία της εξελισσόμενης θεραπευτικής σχέσης.
Η θεραπεία Gestalt εξετάζει το άτομο ως ένα σύνολο παρά ως ένα άθροισμα των μερών του. Ο θεραπευτής δεν θα έλεγε ότι ο ασθενής είναι καταθλιπτικός αλλά ότι έχει μια καταθλιπτική επαφή μαζί του μέσα στο θεραπευτικό πλαίσιο αλλά και στις αλληλεπιδράσεις του με τους άλλους εκτός θεραπείας.
Ο θεραπευτής Gestalt είναι σκόπιμο να γνωρίζει τα διαγνωστικά στοιχεία της κατάθλιψης αλλά δεν πρέπει να δίνει στο άτομο την ταμπέλα του καταθλιπτικού, γιατί έτσι περιορίζει σημαντικά τη συνολική του αντίληψη για τον άνθρωπο που έχει μπροστά του. Μπορεί όμως να ρωτήσει το άτομο, τι σημαίνει για κείνον να έχει τη διάγνωση κατάθλιψης ή να νιώθει κατάθλιψη. Επίσης να διερευνήσει πως επηρέασε η διάγνωση της κατάθλιψης τη σχέση του ασθενή με σημαντικά πρόσωπα της ζωής του, με την εργασία του κοκ.
Στην αρχική φάση, είναι χρήσιμο να λαμβάνεται το ιστορικό του ασθενή, ώστε να υπάρχει μια συνολική εικόνα για το περιβάλλον του και το ρόλο που έχουν παίξει διάφοροι κοινωνικοί, ψυχολογικοί και βιολογικοί παράγοντες.
Δουλεύοντας με την κατάθλιψη – Αναίρεση των αναστροφών
Η θεραπεία Gestalt επιδιώκει αρχικά να φέρει τη συνειδητότητα του ασθενή στον τρόπο με τον οποίο αλληλεπιδρά με τον θεραπευτή, καθώς αυτό είναι ενδεικτικό του τρόπου με τον οποίο σχετίζεται με τους άλλους ανθρώπους εκτός θεραπευτικού πλαισίου. Για παράδειγμα, ο θεραπευτής μπορεί να επισημάνει ότι ο ασθενής δεν τον κοιτάζει στα μάτια, ότι κοιτάζει αμήχανα γύρω του, ότι μετακινείται συνεχώς στην καρέκλα κοκ. Η εστίαση σε μια από τις συμπεριφορές αναστροφής ή η απόκτηση κάποιας επίγνωσης γι’ αυτές, μπορεί να βοηθήσει τον ασθενή να έρθει σε επαφή με το σώμα του και με τον τρόπο που περιορίζει την επαφή του με τους άλλους.
Ακόμη και η αναπνοή μπορεί να συγκρατείται, να «καταπίνεται» ή να περιορίζεται μέσω αναστροφής, ώστε το άτομο να αποφύγει να νιώσει ολοκληρωτικά κάτι ή να μην αφήσει να ανέβει η διέγερση. Αυτό οδηγεί σε άγχος το οποίο για την Gestalt αποτελεί μια διέγερση που δεν μπορεί να υποστηριχθεί από την αναπνοή.
Η αναστροφή είναι συνήθως αποτέλεσμα του να κάνεις στον εαυτό σου αυτό που θα ήθελες να κάνεις στους άλλους αλλά το συγκράτησες και αυτό είναι εμφανές στο μυϊκό σύστημα του ατόμου. Συχνά, όταν δεν υπάρχει πλήρης έκφραση ή η κίνηση περιορίζεται αρκετά νωρίς στη ζωή του ατόμου, το μυϊκό σύστημα υφίσταται αντίρροπες δυνάμεις που κατά κάποιο τρόπο, το καθηλώνουν σ’ ένα στερεότυπο τρόπο αυτοσυγκράτησης. Το άτομο, εγκαταλείπει οποιαδήποτε προσπάθεια να επηρεάσει το περιβάλλον του. Γίνεται μια ξεχωριστή και αυτάρκης μονάδα. Η ενέργεια μπλοκάρεται και περιορίζει την κίνηση μεταξύ του εαυτού του και του περιβάλλοντος.
Ο θεραπευτής Gestalt επιδιώκει επίσης να αυξήσει την επίγνωση του ασθενή στις ενδοβολές, δηλαδή, στα μηνύματα που πήρε από το περιβάλλον του στη νεανική ηλικία και τα υιοθέτησε, σχετικά με το γιατί δεν μπορεί να χαλαρώσει τις εντάσεις, π.χ. «Οι γυναίκες δεν πρέπει να θυμώνουν».
Με την πάροδο του χρόνου, θα συνεργαστεί με τον ασθενή για να διερευνήσουν τις προβολές του, δηλαδή δικά του συναισθήματα ή πεποιθήσεις που προβάλλει στους άλλους, π.χ. «Δεν θα με αποδεχτούν αν τους πως τι πραγματικά νιώθω». Θα τον προτρέψει να παρατηρήσει τις εντάσεις στο σώμα του καθώς συζητούν γι’ αυτά τα πράγματα και να φέρει την επίγνωσή του εκεί. Η τεχνική του «διαλόγου» μεταξύ των διαφορετικών μερών του σώματος και η περιγραφή τους ή η χρήση δηλώσεων τύπου «Εγώ», μπορούν όλα να βοηθήσουν στη βίωση αυτών των εντάσεων.
Για να φέρουμε την προσοχή του ατόμου στην σωματική του έκφραση και να αναγνωρίσει που γίνεται η μάχη κατά την διάρκεια της συμπεριφοράς αναστροφής, μπορούμε να εξετάσουμε τη σωματική στάση, τις χειρονομίες και την κίνησή του.
Μετά από οποιοδήποτε πειραματισμό στην αύξηση της επίγνωσης, όπως η δουλειά με το σώμα μέσω του διαλόγου, της φαντασίας ή του ψυχοδράματος, είναι σημαντικό να επαναλαμβάνει ο ασθενής φράσεις κλειδιά ή να αυξάνει περαιτέρω την επίγνωση του, περιγράφοντας τι έμαθε από το πείραμα και τι σήμαινε γι’ αυτόν. Η δουλειά του θεραπευτή είναι να βοηθήσει τον ασθενή να εκφράσει την ενέργεια την οποία βιώνει μέσα του.
Όροι και Προϋποθέσεις Αναδημοσίευσης Περιεχομένου
Συγγραφέας άρθρου: Παναγιώτα Δ. Κυπραίου MSc Ψυχολογία Υγείας, MBPsS - Σωματική & Gestalt Ψυχοθεραπεύτρια (ECP) - Επόπτρια Σωματικής Ψυχοθεραπείας - Συντονίστρια Σχολών Γονέων https://www.psychotherapeia.net.gr
Διαβάστε επίσης
Σωματικά και ψυχονοητικά χαρακτηριστικά της κατάθλιψης
Πένθος και Μελαγχολία – Πώς συσχετίζονται;
